Ιστότοπος Φυσικής Αγωγής (www.fa3.gr )  ΑΡΧΙΚΗ ΣΕΛΙΔΑ ΑΡΘΡΑ ΚΑΘΗΓΗΤΩΝ Φ.Α.

ΟΙ ΔΙΑΦΟΡΕΣ ΤΑΣΕΙΣ ΠΟΥ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΤΗΚΑΝ ΣΤΗ ΣΧΟΛΙΚΗ ΦΥΣΙΚΗ ΑΓΩΓΗ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΙΣ ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΕΙΣ ΤΩΝ ΕΙΚΟΣΙ ΣΥΝΕΔΡΙΩΝ ΤΟΥ ΤΕΦΑΑ ΚΟΜΟΤΗΝΗΣ

ΟΙ ΔΙΑΦΟΡΕΣ ΤΑΣΕΙΣ ΠΟΥ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΤΗΚΑΝ ΣΤΗ ΣΧΟΛΙΚΗ ΦΥΣΙΚΗ ΑΓΩΓΗ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΙΣ ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΕΙΣ ΤΩΝ ΕΙΚΟΣΙ ΣΥΝΕΔΡΙΩΝ
ΤΟΥ ΤΕΦΑΑ ΚΟΜΟΤΗΝΗΣ*

Ι. Σεραφειμίδης, επιτ. Σχολικός Σύμβουλος Φυσικής Αγωγής

Επειδή παρακολούθησα και τα δεκαεννέα διεθνή Συνέδρια Φυσ. Αγωγής και Αθλητισμού και τώρα το εικοστό – ιδιαίτερα την ενότητα της σχολικής Φυσ. Αγωγής – που οργάνωσε το Τ.Ε.Φ.Α.Α. Κομοτηνής (1993-2012) και μάλιστα έκανα είκοσι Ανακοινώσεις, μία σε κάθε συνέδριο, γι’ αυτό ο στόχος της Ανακοίνωσης αυτής επικεντρώνεται τόσο στις διάφορες τάσεις που παρουσιάστηκαν στη θεματική της σχολικής Φυσ. Αγωγής, μέσα από τις σχετικές Ανακοινώσεις που έγιναν, όσο και στο συνοπτικό σχολιασμό (κριτική) των τάσεων αυτών.

 Συγκεκριμένα, οι κυριότερες τάσεις που παρουσιάστηκαν και στις οποίες προτείνονταν από τους υποστηρικτές τους να υποκαταστήσουν αυτές τη σχολική Φυσ. Αγωγή ή να έχουν εξέχουσα θέση στους στόχους, το περιεχόμενο, τη μεθοδολογία και την οργάνωση του μαθήματος είναι επιγραμματικά οι εξής:

1. Οι Βιολογικές προσαρμογές.

2. Η Κινητική μάθηση.

3. Η Ολυμπιακή παιδεία.

4. Η Αγωγή υγείας.

5. Η Διαθεματικότητα.

6. Η Ψυχοκινητική.

7. Οι Ψυχολογικές, Παιδαγωγικές και Ηθικές εφαρμογές.

8. Οι Δεξιότητες ζωής.

9. Η «Καλλιπάτειρα» κ.ά.

1. Βιολογικές προσαρμογές: Η τάση αυτή εμφανίστηκε στην Ελλάδα κυρίως μετά τη μεταπολίτευση και αφορά τα ταλαντούχα αθλητικά άτομα και γενικά τον πρωταθλητισμό. Σύμφωνα με τις Βιολογικές προσαρμογές θα πρέπει η προπόνηση στην αντοχή, τη δύναμη, την ταχύτητα κλπ. να είναι τόσο έντονη και πολύωρη, που να ξεπερνά τα φυσιολογικά όρια των ασκούμενων, γιατί η εφαρμογή αυτή δημιουργεί αθλητικές επιδόσεις. Ακόμη, η Αερόβιος ικανότητα, δηλαδή η ικανότητα αυξημένης πρόσληψης οξυγόνου (που εκφράζεται με την αντοχή) και που επιτυγχάνεται με τους συνεχόμενους ή επαναλαμβανόμενους (Ίντερβαλ) δρόμους, θεωρήθηκε ως πανάκεια στη βιολογική παρακμή των Νεοελλήνων. Έτσι όλοι οι γυμναστές της περιόδου εκείνης γύμναζαν τους μαθητές τους με βάση τους κανόνες των Βιολογικών προσαρμογών (της έντονης άσκησης). Μάλιστα, αυτοί που τοποθετήθηκαν πιλοτικά τότε στα Δημοτικά σχολεία, εκτός των άλλων, έβαζαν ακόμη και τους μαθητές-τριες των τριών πρώτων τάξεων να τρέχουν μεγάλες αποστάσεις, προκειμένου να αποκτήσουν τη δήθεν αναγεννητική για την νεολαία και γενικά το γένος των Νεοελλήνων, Αερόβιο ικανότητα. Αυτός που απομυθοποίησε την εφαρμογή των Βιολογικών προσαρμογών στη σχολική Φυσ. Αγωγή – η τάση αυτή παρουσιάστηκε με έξαρση στα πρώτα συνέδρια του Τ.Ε.Φ.Α.Α. Κομοτηνής, της Π.Ε.Π.Φ.Α., της Ε.Γ.Β.Ε. και άλλων φορέων – ήταν ο Απόστ. Ντάνης, Εργοφυσιολόγος και τώρα Σχολικός Σύμβουλος, ο οποίος σύμφωνα με τη διδακτορική του έρευνα σε ομοζυγικούς δίδυμους απέδειξε ότι στις μικρές ηλικίες δεν επιτυγχάνονται οι Βιολογικές προσαρμογές, εξαιτίας των γενετικών προδιαγραφών της αναπτυξιακής αυτής ηλικίας και ότι αυτές αποδίδουν και είναι κατάλληλες στις μεγαλύτερες ηλικίες, ιδιαίτερα στην ανδρική. Κατά συνέπεια, η εφαρμογή των Βιολογικών προσαρμογών στο χώρο του σχολείου δεν έχει νόημα και αποτελεί ματαιοπονία, όταν, εκτός των άλλων, η συντριπτική πλειοψηφία των μαθητών είναι ατάλαντη αθλητικά, ούτε έχει πρόθεση να ασχοληθεί με τον πρωταθλητισμό και επιπλέον δεν υπάρχει η πολυτέλεια της πολύωρης και πολυήμερης προπόνησης, που απαιτούν οι Βιολογικές προσαρμογές, εξαιτίας των ολίγων ωρών που διατίθενται στο μάθημα της Φυσ. Αγωγής.
Υποστηρικτής των Βιολογικών προσαρμογών είναι ο Βασ. Κλεισούρας, Εργοφυσιολόγος-Καθηγητής Τ.Ε.Φ.Α.Α. Αθηνών.

2. Κινητική μάθηση: Αυτή δημιουργήθηκε κατά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο από τους Ψυχολόγους, προκειμένου όχι μόνον να επιλεγούν οι επιδέξιοι, ανάμεσα από ένα πλήθος στρατευμένων (με ειδικά τεστ), αλλά τόσο αυτοί όσο και οι αδέξιοι να μπορούν σε σύντομο χρόνο να εκπαιδευτούν στις τεχνικές και τακτικές του πολέμου και να χειρίζονται τα διάφορα όπλα και τις πολεμικές μηχανές: τουφέκια, πολυβόλα, κανόνια, άρματα μάχης, αεροπλάνα κ.ά. Οπότε, τη διδακτική αυτή διαδικασία της γρήγορης μάθησης των ψυχολόγων και των στρατιωτικών ορισμένοι εκπαιδευτικοί επιχείρησαν να την αξιοποιήσουν και να την χρησιμοποιήσουν στο σύνολό της στο σχολικό χώρο. Μάλιστα στην Ελλάδα θεώρησαν ότι είναι δυνατόν να υποκαταστήσει αυτή την Ειδική διδακτική της σχολικής Φυσ. Αγωγής, αλλά και των άλλων μαθημάτων. Οι υποστηρικτές της άποψης αυτής δεν συνειδητοποίησαν ότι οι στόχοι, οι αναγκαιότητες και προτεραιότητες του στρατού δεν ταυτίζονται με τις αντίστοιχες του σχολείου. Όπως π.χ. στο Γενικό σχολείο δεν υπάρχει στενότητα χρόνου για την Εγκύκλιο παιδεία των μαθητών, όπως υπάρχει στην εκπαίδευση των στρατιωτών, αφού για την εκμάθηση των θεωρητικών και πρακτικών γνώσεων στο σχολείο διατίθενται δώδεκα και πλέον χρόνια, ενώ αντίθετα στο στρατό, για τη συνολική πολεμική κατάρτιση μόνον ελάχιστες ημέρες ή μήνες. Επίσης, ο βασικός κανόνας της Κινητικής μάθησης – έτσι ονομάστηκε διεθνώς η γρήγορη μάθηση – στηρίζεται στο γεγονός ότι όλος ο χρόνος της διδασκαλίας και μάθησης θα πρέπει να αφιερώνεται αποκλειστικά και μόνο στο διδακτέο αντικείμενο χωρίς κενά και διακοπές, ενώ αντίθετα στο σχολείο κατά τη διδασκαλία και την πρακτική είναι δυνατόν – και πρέπει – να γίνονται διακοπές, εκτός των άλλων, για σχετικές επεξηγήσεις ή για παιδαγωγικές επεμβάσεις, αφού η σχολική Εκπαίδευση έχει στόχο τόσο τη μάθηση όσο και την αγωγή. Ωστόσο, ορισμένοι κανόνες της Κινητικής μάθησης είναι δυνατόν να εφαρμοστούν στις ταχύρρυθμες μετεκπαιδεύσεις και στα ολιγοήμερα σεμινάρια ή ακόμη και στο σχολείο, όταν σε κάποιες ενότητες περιλαμβάνονται πολλά θέματα και ο διδακτικός χρόνος που διατίθεται είναι περιορισμένος.
Υποστηρικτής της ολοκληρωτικής εφαρμογής της Κινητικής μάθησης στο σχολείο είναι ο Ευθ. Κιουμουρτζόγλου (καθηγητής), ενώ της μερικής ο Κων. Μουντάκης (καθηγητής).

3. Ολυμπιακή παιδεία: Η προσπάθεια να ενταχθεί η Ολυμπιακή παιδεία στο σχολείο ως μάθημα ξεκίνησε από τότε που η Ελλάδα διεκδίκησε την οργάνωση των Ολυμπιακών αγώνων στην Αθήνα, με στόχο να ευαισθητοποιηθούν οι μαθητές σχετικά με τη φιλοσοφία, την ιδεολογία και την εφαρμογή του Ολυμπισμού. Σύμφωνα με αυτήν, εκτός των άλλων, τα διάφορα κράτη αντί να δείχνουν την υπεροχή τους στα πεδία των μαχών, αυτό να γίνεται στους αθλητικούς στίβους και σε άλλους πολιτιστικούς τομείς. Ακόμη, στους αθλητικούς και πολιτιστικούς αυτούς αγώνες να μπορούν να μετέχουν ισότιμα και χωρίς διακρίσεις όλες οι φυλές του κόσμου και ανεξάρτητα από καταγωγή και θρησκεία. Η Ολυμπιακή παιδεία αρχικά εντάχθηκε στο μάθημα της Φυσ. Αγωγής καθώς και υλοποιήθηκε γενικά στο σχολείο με αναφορές στους Αρχαίους και σύγχρονους Ολυμπιακούς αγώνες και κυρίως με μουσικά, θεατρικά και εικαστικά δρώμενα ιδιαίτερα στο Δημοτικό σχολείο. Επειδή, όμως η Ολυμπιακή παιδεία δεν μπορεί να καλύψει όλη τη διδακτέα ύλη της σχολικής Φυσ. Αγωγής, γι’ αυτό και αποτέλεσε στη συνέχεια ανεξάρτητο μάθημα και τελικά από έλλειψη χρόνου στο Ωρολόγιο σχολικό πρόγραμμα, έπαυσε να διδάσκεται μετά τη λήξη των Ολυμπιακών αγώνων της Αθήνας.
Υποστηρικτής της Ολυμπιακής παιδείας είναι: ο Αντ. Τζίκας, πρόεδρος του Διεθνούς Ιδρύματος Ολυμπιακής και Αθλητικής παιδείας.

4. Αγωγή υγείας: Επειδή η Αγωγή υγείας και η Φυσ. Αγωγή έχουν ένα κοινό στόχο, την υγεία, γι’ αυτό και ορισμένοι παρεξήγησαν το γεγονός και έκριναν ότι θα έπρεπε και τα δύο αυτά γνωστικά μαθήματα να αποτελέσουν ένα ενιαίο μάθημα. Μολονότι, εκ πρώτης όψεως, φαίνεται ότι η άποψη αυτή είναι λογική και εφαρμοστέα, ωστόσο, εάν τη μελετήσει κανείς, θα διαπιστώσει ότι τα δύο αυτά γνωστικά αντικείμενα έχουν περισσότερες διαφορές παρά ομοιότητες. Συγκεκριμένα, η Αγωγή υγείας έχει ένα μοναδικό στόχο, τη διατήρηση και βελτίωση της υγείας, ενώ αντίθετα στη Φυσ. Αγωγή, η υγεία αποτελεί έναν από τους πολλούς στόχους της – και μάλιστα ορισμένοι στόχοι της θεωρούνται κατ’ αυτήν ως αξιολογότεροι από την υγεία, ιδιαίτερα στις μικρές ηλικίες – όπως ο Κινητικός, ο Ψυχαγωγικός, ο Ψυχοπαιδαγωγικός, ο Κοινωνικός, της Δια βίου άσκησης κ.ά. Ακόμη, το περιεχόμενο της διδακτέας ύλης καθώς και τα μέσα που χρησιμοποιούνται για την επίτευξη του στόχου της Αγωγής υγείας έχουν σημαντικές και διακριτές διαφορές από τα αντίστοιχα της Φυσ. Αγωγής. Η Αγωγή υγείας π.χ. περιλαμβάνει γνώσεις και πρακτικές, που έχουν σχέση με τις ασθένειες και την πρόληψή τους, και χρησιμοποιεί ως μέσα επίτευξης του στόχου της τα φάρμακα, τα εμβόλια, τις δίαιτες κ.ά., ενώ αντίθετα η Φυσ. Αγωγή περιλαμβάνει σωματικές ασκήσεις, αθλήματα, χορούς κ.ά., και χρησιμοποιεί ως μέσα τα γυμναστικά και αθλητικά όργανα, όπως εφαλτήρια, μπάλες, ακόντια κ.ά. Επίσης, στην Αγωγή υγείας, προκειμένου να έχουμε βελτίωση της υγείας, θα πρέπει επί τούτου να επιδιώκεται αυτή, χρησιμοποιώντας τα μέσα που προαναφέραμε, δηλαδή φάρμακα, εμβόλια, βιταμίνες κ.ά., ενώ αντίθετα στη Φυσ. Αγωγή η βελτίωση της υγείας πραγματοποιείται αυτόματα και όταν ακόμη δεν επιδιώκεται, δηλαδή ενώ ασκούνται και αθλούνται οι μαθητές με στόχο τη σωματική εκγύμναση, την ψυχαγωγία ή και για άλλους λόγους, παράλληλα και χωρίς άλλη ιδιαίτερη φροντίδα βελτιώνεται αυτόματα και η υγεία τους. Ευτυχώς που η Αγωγή υγείας τελικά αποτέλεσε ξεχωριστό μάθημα, οπότε δεν αφαιρέθηκαν κάποιες ώρες από τις λιγοστές της Φυσ. Αγωγής, όπως αρχικά επιδιώχθηκε.
Υποστηρικτές της Αγωγή υγείας είναι κυρίως όσοι έχουν κάνει σχετικό διδακτορικό ή μεταπτυχιακό καθώς και οι διδάσκοντες στα Τ.Ε.Φ.Α.Α. το γνωστικό αυτό αντικείμενο:

5. Διαθεματικότητα: Σύμφωνα με τη μέθοδο αυτή θα πρέπει κάθε διδασκόμενο θέμα να εξετάζεται υποχρεωτικά απ’ όλες τις επιστήμες: τα Μαθηματικά, τη Φυσική, την Ιστορία, τη Γεωγραφία κ.ά. – γι’ αυτό ονομάζεται και Διεπιστημονικότητα – ώστε οι μαθητές να έχουν ολοκληρωμένη και πολύπλευρη εικόνα και άποψη για τη διδασκόμενη γνώση. Η μέθοδος αυτή έχει δημιουργηθεί ειδικά για τους δασκάλους, οι οποίοι διδάσκουν όλα τα μαθήματα στο Δημοτικό σχολείο – παλαιότερα δίδασκαν και την Φυσ. αγωγή – οπότε είναι εύκολο σ’ αυτούς να κάνουν σχετικές παρεκβάσεις (Διαθεματικές προσεγγίσεις) και μάλιστα εάν χρειαστεί πρόσθετος χρόνος για την ολοκλήρωση του διδασκόμενου θέματος τον δανείζονται από άλλο μάθημα – και είναι δυνατόν γι’ αυτούς – αφού αυτοί οι ίδιοι όχι μόνον διδάσκουν όλα τα μαθήματα, αλλά και καθορίζουν τη χρονική διάρκεια της κάθε διδασκαλίας. Ωστόσο, για τη Φυσ. Αγωγή που είναι πρακτικό μάθημα δεν έχει νόημα ούτε και όφελος να γίνονται τέτοιες θεωρητικές παρεκβάσεις (προσεγγίσεις), γιατί όχι μόνον δεν αποβλέπουν και δεν συμβάλλουν αυτές στην καλύτερη εκγύμναση και εκμάθηση των σωματικών δεξιοτήτων των μαθητών, αλλά και απαιτούνται τέτοιες θεωρητικές γνώσεις, που δεν διδάχθηκαν οι γυμναστές – ούτε και οι εκπαιδευτικοί των άλλων κλάδων της Β/θμιας Εκπαίδευσης – στις σχολές τους. Κι αν ακόμη υποτεθεί ότι ορισμένοι γυμναστές κατέχουν τις εκτός ειδικότητας θεωρητικές αυτές γνώσεις, τότε οι Διαθεματικές παρεκβάσεις θα αποβαίνουν σε βάρος του χρόνου του κυρίως μαθήματος της Φυσ. Αγωγής, όπως π.χ. όταν διδάσκεται το σουτ στο καλάθι θα πρέπει υποχρεωτικά να σταματά η πρακτική διδασκαλία και να γίνονται σχετικές θεωρητικές αναφορές στα μαθηματικά, δηλαδή στην εύρεση της περιφέρειας της στεφάνης του καλαθιού, στην ιστορία και τη γεωγραφία της Μασαχουσέτης όπου πρωτοπαίχθηκε η αθλοπαιδιά αυτή, αλλά επιπλέον και κυρίως το χάσιμο αυτό του χρόνου από τις Διαθεματικές παρεκβάσεις (προσεγγίσεις) δεν μπορεί να αναπληρωθεί από κανένα άλλο μάθημα, γιατί την ευχέρεια αυτή την έχουν μόνο οι δάσκαλοι. Μάλιστα, η εφαρμογή της Διαθεματικότητας ειδικά στο μάθημα της Φυσ. Αγωγής έρχεται σε ανακολουθία με όσα ισχυριζόμαστε και διαμαρτυρόμαστε εμείς οι γυμναστές, ότι δηλαδή οι λιγοστές ώρες διδασκαλίας του μαθήματος της Φυσ. Αγωγής στο σχολείο έχουν ως αποτέλεσμα την υποκινητικότητα και την παχυσαρκία των μαθητών, όταν αντίθετα εμείς οι ίδιοι περιορίζουμε το χρόνο της άσκησης και της άθλησής τους, προκειμένου να γίνουν οι περιττές και ανώφελες θεωρητικές γνώσεις της Διαθεματικότητας.
Υποστηρικτής της Διαθεματικότητας είναι: Ο Ηλ. Μαντζακούρας, Σύμβουλος του Παιδαγ. Ινστιτούτου για την Α/θμια Εκπαίδευση καθώς και ορισμένοι διδάσκοντες στα Τ.Ε.Φ.Α.Α.

6. Ψυχοκινητική: Μολονότι η ονομασία του γνωστικού αυτού αντικειμένου είναι αδόκιμη, γιατί σε καθοδηγεί ως ονομασία και έννοια σε παραψυχολογικά φαινόμενα – όπως π.χ. οι μετακινήσεις αντικειμένων με τη δύναμη της σκέψης κ.ά. – ωστόσο στην Ελλάδα ονομάστηκε έτσι το σύνολο των μεθοδολογικών σχετικών με τη σωματική κίνηση-άσκηση συνδυαζόμενη με ρυθμό, με χορευτικές κινήσεις, με εφευρετικότητα και δημιουργικότητα, με ανατομία και γνωριμία του σώματος κ.ά. Με άλλα λόγια, η Ψυχοκινητική περιλαμβάνει πολλά θεωρητικά και κινητικά στοιχεία από τις γνωστές παλιές και νέες σχετικές μεθοδολογίες: του Emil Dalcrose, του Karl Orff, του Adolf Laban, της Polix Matey, της I. Dakan και άλλων Μουσικοεκπαιδευτών και σχολών χορού. Η Ψυχοκινητική είναι κατάλληλη και προσφέρεται ιδιαίτερα στις μικρές ηλικίες κυρίως των πρώτων τάξεων του Δημ. Σχολείου ως σωματοκινητική προπαίδευση, όμως είναι δυνατόν να εφαρμοστεί και σε μεγαλύτερες ηλικίες αλλά στον εξωσχολικό χώρο, όπως π.χ. σε Δημοτικά και ιδιωτικά γυμναστήρια, σε σχολές χορού κ.ά., ακόμη και σε άτομα τρίτης ηλικίας, με ειδικές ανάγκες καθώς και σε άλλες περιπτώσεις. Πάντως αποτελεί υπερβολή και φιλόδοξη επιδίωξη και πρόταση από ορισμένους η Ψυχοκινητική να διδάσκεται σε όλες τις τάξεις του Δημοτικού σχολείου, του Γυμνασίου και του Λυκείου, γιατί η εφαρμογή αυτή θα απέβαινε σε βάρος των πολλών άλλων γυμναστικών και αθλητικών ειδών άσκησης-άθλησης, που περιλαμβάνει το Αναλυτ. Πρόγραμμα, όπως π.χ. οι αθλοπαιδιές, τα αγωνίσματα στίβου, οι Ελληνικοί παραδοσιακοί χοροί κ.ά., λόγω των περιορισμένων ωρών διδασκαλίας που διατίθενται για το μάθημα της Φυσ. Αγωγής.
Υποστηρικτής της Ψυχοκινητικής -που μετονομάστηκε στη συνέχεια «Μουσικοκινητική»- είναι η Νίτσα Μπουρνέλλη, Αναπλ. Καθηγήτρια του Τ.Ε.Φ.Α.Α. Αθηνών καθώς και άλλοι διδάσκοντες στα Τ.Ε.Φ.Α.Α. και αλλού.

7. Ψυχολογικές, Παιδαγωγικές, Ηθικές εφαρμογές: Όπως είναι γνωστό το μάθημα της Φυσικής Αγωγής παλιά ονομαζόταν Σωματική Αγωγή (πιο ταιριαστή ονομασία) και ερμηνευόταν ως Αγωγή του σώματος ή διαμέσου των σωματικών ασκήσεων Αγωγή, δηλαδή παιδεία. Οπότε, οι ψυχολογικές, οι παιδαγωγικές, οι κοινωνικές, οι ηθικές και άλλες επιδιώξεις και εφαρμογές ενυπήρχαν έμμεσα στη λέξη «Αγωγή». Αλλά και στην ονομασία και έννοια Φυσική Αγωγή οι επιδιώξεις αυτές περιλαμβάνονται στους στόχους των σχετικών Αναλυτ. Προγραμμάτων, έστω και ως δευτερεύοντες. Και δικαιολογημένα έχουν περιληφθεί στη λίστα των στόχων, αφού οι γυμναστές, όπως και οι εκπαιδευτικοί των άλλων κλάδων, εκτός από δάσκαλοι εξειδικευμένων γνώσεων και δεξιοτήτων είναι ή πρέπει να είναι και Παιδαγωγοί. Γιατί, εκτός των άλλων, εξαιτίας της ψυχοσωματικής ανάπτυξης των μαθητών δημιουργούνται σ’ αυτούς συναισθήματα και προβλήματα ψυχολογικά, κοινωνικά, ηθικά κ.ά., τα οποία εκδηλώνονται με τις μορφές από εσωστρέφεια και συσταλτικότητα, έως υπερβολική εξωστρέφεια και παραβατικότητα. Γι’ αυτό και οι σχετικές γνώσεις για την αντιμετώπιση τέτοιων φαινομένων είναι απαραίτητες, καθώς και η ανάλογη συμπεριφορά και προσέγγιση των εκπαιδευτικών προς τους παιδαγωγούμενους μαθητές τους. Και ενώ θα περίμενε κανείς στα βιβλία Φυσ. Αγωγής που εκδόθηκαν ως βοηθήματα για τους γυμναστές να περιλαμβάνουν οδηγίες και εφαρμογές παιδαγωγίας, αντίθετα αυτές αναφέρονται σε γενικόλογες, εγκεφαλικές, ανωφελείς και άσχετες με τις ψυχοπαιδαγωγικές γνώσεις και πρακτικές. Χαρακτηριστικό και δειγματικό παράδειγμα είναι το ακόλουθο: Στην Ενότητα των αθλοπαιδιών δίνεται η οδηγία, όταν διδάσκεται το σουτ στην καλαθοσφαίριση ο μαθητής, μετά από κάθε προσπάθεια, να καταγράφει σε φύλλο χαρτί την ψυχολογική του κατάσταση, δηλαδή σε τι βαθμό (μεγάλο ή μικρό) αισθάνθηκε λύπη όταν αστόχησε, καθώς και πόση χαρά (πολλή ή λίγη) όταν ευστόχησε, ωσάν το μοναδικό ψυχολογικό πρόβλημα των μαθητών εντοπίζεται και περιορίζεται στο κατά πόσον το σουτ ήταν επιτυχές ή όχι. Δυστυχώς, όλες οι σχετικές γνώσεις και τα εφόδια των γυμναστών ως παιδαγωγών είναι αυτής της μορφής. Και αυτό φάνηκε και στις σχετικές Ανακοινώσεις που έγιναν, οι οποίες όχι μόνο ήταν επηρεασμένες από τα σχολικά αυτά βοηθήματα, αλλά κυρίως από τα σχετικά Ακαδημαϊκά συγγράμματα, τα οποία περισσότερο περιέχουν ερευνητικές και στατιστικές εφαρμογές, παρά παιδαγωγία, αγωγή και παιδεία.
Υποστηρικτές των εφαρμογών αυτών: Ι. Θεοδωράκης και Αθαν. Παπαϊωάννου, καθηγητές Τ.Ε.Φ.Α.Α. Τρικάλων καθώς και πολλοί άλλοι διδάσκοντες στα Τ.Ε.Φ.Α.Α.

8. Δεξιότητες ζωής (Life skills): Έτσι ονομάστηκε το γνωστικό αυτό αντικείμενο, το οποίο περιλαμβάνει ειδικές γνώσεις, τεχνικές και κανόνες, που η εκμάθηση και η εφαρμογή τους συμβάλλει στην επιτυχία των ατομικών, κοινωνικών, επαγγελματικών και άλλων στόχων, που επιδιώκονται στη ζωή (εξού και Δεξιότητες ζωής). Όπως π.χ. το να γίνει κανείς επιτυχημένος μάνατζερ, δικηγόρος, προπονητής, πολιτικός κ.ά. Οι Δεξιότητες ζωής, ως ονομασία και γνωστικό αντικείμενο είναι δημιούργημα των Αμερικανών ψυχολόγων και κοινωνιολόγων, και χρησιμοποιούνται σε πολλούς τομείς της ανθρώπινης δραστηριότητας, όπως π.χ. στο εμπόριο, στη διαφήμιση, στο στρατό, στην ψυχοθεραπεία, στον πρωταθλητισμό και αλλού. Επειδή οι Δεξιότητες ζωής δεν έχουν δημιουργηθεί ειδικά για τη σχολική Φυσ. Αγωγή, η οποία αποβλέπει στην ήπια και ποικίλη άσκηση-άθληση και δεν έχει υψηλούς στόχους επιδόσεων, όπως π.χ. έχουν ο πρωταθλητισμός, οι επιχειρήσεις κλπ., γι’ αυτό οι σχετικές γνώσεις και οι κανόνες δεν έχουν θέση και είναι περιττές στο σχολικό μάθημα. Επομένως, οι Δεξιότητες ζωής που περιλήφθηκαν στο βιβλίο-βοήθημα της Φυσ. Αγωγής, όχι μόνον περιπλέκουν και δυσκολεύουν τη διδασκαλία, προκειμένου να ενταχθούν και να συνδυαστούν οι γνώσεις και οι κανόνες των Δεξιοτήτων ζωής στην άσκηση-άθληση, αλλά κυρίως η όλη αυτή διαδικασία απαιτεί χρόνο, που αφαιρείται από το διδακτέο πρακτικό θέμα, μολονότι ο χρόνος του μαθήματος διαρκεί μόνο 35΄-40΄. Επιπλέον η εφαρμογή των Δεξιοτήτων ζωής περιλαμβάνει κάποιους αμφιλεγόμενους ψυχολογικούς κανόνες αυτοδιαλόγου, προκειμένου να αναπτερωθεί η αυτοπεποίθηση των μαθητών και να επιτευχθεί ο επιδιωκόμενος γυμναστικός και αθλητικός στόχος, όπως π.χ. οι μαθητές προτού πραγματοποιήσουν σουτ στο καλάθι, λένε φωναχτά ή ψιθυριστά «μπορώ», «θα το πετύχω» και άλλες εμψυχωτικές εκφράσεις – που εφαρμόζονται στην ψυχοθεραπεία, στο στρατό, στον πρωταθλητισμό και αλλού – οι οποίες όμως αποτελούν αφορμή στους μαθητές του ελληνικού σχολείου για ευτράπελα πειράγματα και για σχετική «καζούρα».
Υποστηρικτής των Δεξιοτήτων ζωής είναι: ο Βασ. Παπαχαρίσης, με σχετικό διδακτορικό καθώς και άλλοι διδάσκοντες στα Τ.Ε.Φ.Α.Α.

9. «Καλλιπάτειρα»: Επειδή με τη λήξη των Ολυμπιακών αγώνων της Αθήνας έληξε και η περίοδος διδασκαλίας της Ολυμπιακής παιδείας στο ελληνικό σχολείο, γι’ αυτό ορισμένοι που εμπλέκονταν διοικητικά, οργανωτικά, οικονομικά, επιμορφωτικά κλπ. με αυτήν, έπρεπε να βρουν ή να εφεύρουν κάποιο υποκατάστατό της, όχι μόνον για να συνεχίσουν να έχουν εργασία οι πτυχιούχοι των Τ.Ε.Φ.Α.Α., που δίδασκαν την Ολυμπιακή παιδεία, αλλά και οι εμπλεκόμενοι, για να μη χάσουν τα οφίκια και τα σχετικά οφέλη. Έτσι δημιουργήθηκε – εφευρέθηκε – το μάθημα «Καλλιπάτειρα», που ως ιδέα πάρθηκε από ένα γυναικείο, αθλητικό σωματείο, το οποίο είχε ονομασία και έμβλημα την Καλλιπάτειρα της Αρχαιότητας, με φεμινιστικούς στόχους. Όπως είναι γνωστό, αυτή αψήφησε τους αθλητικούς Νόμους, που απαγόρευαν την είσοδο των γυναικών στους Ολυμπιακούς αγώνες, με ποινή να τις γκρεμίσουν από το όρος Τυπαίον. Μεταμφιεσμένη σε γυμναστή-προπονητή παρακολούθησε το νικηφόρο αγώνα του παιδιού της Πεισίδωρο – προτού την ανακαλύψουν – δείχνοντας και καταγγέλλοντας έτσι με τη συμπεριφορά της την άνιση αντιμετώπιση των δύο φύλων. Ο στόχος λοιπόν και το περιεχόμενο της «Καλλιπάτειρας» ως μαθήματος πλέον είναι: η προβολή και η εφαρμογή της ίσης μεταχείρισης όχι μόνον των δύο φύλων αλλά και της ισότιμης μεταχείρισης γενικά των ανθρώπων με διαφορετική εθνική καταγωγή, θρησκεία, κοινωνική τάξη, ειδικές ανάγκες κ.ά. Η «Καλλιπάτειρα» εφαρμόστηκε κυρίως στο Δημοτικό σχολείο για λίγα χρόνια στη θέση της Ολυμπιακής παιδείας, αλλά έπαυσε να διδάσκεται τόσο από έλλειψη χρηματοδότησης, όσο και από έλλειψη χρόνου στο σχολικό Ωρολόγιο Πρόγραμμα. Ωστόσο, δεν έπαυσε να επιδιώκεται η επαναφορά της εντασσόμενη ακόμη και στο μάθημα της Φυσ. Αγωγής, γεγονός που, εάν συμβεί, θα αποβεί σε βάρος της άσκησης-άθλησης, όπως και οι άλλες τάσεις, εξαιτίας της πλούσιας σχετικής θεωρίας της και των πολυάριθμων προγραμμάτων εφαρμογής.
Υποστηρικτές της «Καλλιπάτειρας» είναι η Κατερ. Παναγοπούλου, ιδρύτρια του γυναικείου αθλητικού σωματείου «Καλλιπάτειρα», μέλος της Διεθνούς Επιτροπής «Ευ Αγωνίζεσθαι» (Fair Play) καθώς και όσοι είχαν εμπλακεί με οποιαδήποτε αρμοδιότητα με την «Ολυμπιακή παιδεία».
Συμπεράσματα: Από τη μελέτη των κυριότερων τάσεων, που παρουσιάστηκαν στα Συνέδρια του Τ.Ε.Φ.Α.Α. Κομοτηνής, βγαίνουν τα εξής συμπεράσματα: α΄. Γενικά οι τάσεις αυτές δεν έχουν τις ανάλογες προϋποθέσεις, που έχουν τα γυμναστικά συστήματα, όπως π.χ. το Γερμανικό, το Σουηδικό, το Αγγλικό κ.ά., γιατί δεν περιλαμβάνουν και δεν καλύπτουν τους κύριους στόχους καθώς και το γυμναστικό περιεχόμενο της σχολικής Φυσ. Αγωγής. β΄. Θεωρητικοποιούν και αλλοιώνουν τη φύση του μαθήματος της Φυσ. Αγωγής. γ΄. Αποπροσανατολίζουν τους γυμναστές από την κύρια αποστολή τους, που είναι η ήπια και ποικίλη σωματική άσκηση-άθληση. δ΄. Περιορίζουν τον ενεργό χρόνο εκγύμνασης των μαθητών, προς χρήση και όφελος των τάσεων αυτών. ε΄. Εθίζουν και τρέπουν τους γυμναστές στη θεωρητικολογία προτιμώντας τη θεωρητική διδασκαλία – που είναι ευκολότερη – από την επίπονη εξάσκηση των μαθητών τους. στ΄. Το ότι περιλήφθηκε μέρος των τάσεων αυτών στα τελευταία Αναλυτ. Προγράμματα και στα βιβλία-βοηθήματα είχε ως αποτέλεσμα, η σμίξη αυτή, να τα καταστήσει περίπλοκα, δυσνόητα και δυσεφάρμοστα, γι’ αυτό και δεν αποτελούν χρηστικά βοηθήματα, ούτε και συμβάλλουν ουσιαστικά στο γυμναστικό και παιδαγωγικό έργο των μάχιμων γυμναστών, παρόλο που ξοδεύτηκε μεγάλο ποσό χρημάτων για τη συγγραφή και έκδοσή τους.