Η αθλητική ορολογία της ελληνικής γλώσσας περιλαμβάνει αρκετά δάνεια, κυρίως από την αγγλική και γαλλική γλώσσα, των οποίων η ενσωμάτωση στη γλώσσα υποδοχής έχει γίνει ασυντόνιστα, χωρίς να προηγηθούν οι απαιτούμενες διαδικασίες τυποποίησης. Το γεγονός αυτό έχει αφήσει ίχνη όχι μόνο στη λεγόμενη «αθλητική γλώσσα», αλλά και στον τρόπο με τον οποίο καταγράφονται όροι και στοιχεία από τον χώρο του αθλητισμού σε γενικά λεξικά της νεοελληνικής γλώσσας. Στην ανακοίνωση αυτή θα ασχοληθούμε κυρίως με όρους και στοιχεία από τον χώρο του ποδοσφαίρου και θα εξετάσουμε τα εξής ζητήματα: α) τα κριτήρια με βάση τα οποία καταχωρίζονται διάφοροι αθλητικοί όροι στον κατάλογο των λημμάτων κάθε λεξικού· β) τον τρόπο μεταγραφής τους (και επομένως ορθογραφικής παράστασής τους)· γ) την επεξεργασία γραμματικών και σημασιολογικών πληροφοριών, κυρίως ως προς τους ορισμούς που δίνονται και τους χαρακτηρισμούς που χρησιμοποιούνται για τους αθλητικούς όρους-λήμματα· δ) την επιλογή παραδειγμάτων χρήσης που προέρχονται από τον χώρο του αθλητισμού. Στόχος της εργασίας είναι να γίνει λόγος για τα πιο σημαντικά θέματα που θα πρέπει να απασχολήσουν τον λεξικογράφο, καθώς συντάσσει λήμματα που αφορούν τον χώρο του αθλητισμού και ανήκουν σε νεοελληνικό λεξικό.
Εισαγωγή
Στην εργασία αυτή θα ασχοληθούμε από λεξικογραφική σκοπιά με την ορολογία της γλώσσας του αθλητισμού, μιας γλώσσας η οποία έχει χαρακτηριστεί ως «μια ειδική διάλεκτος ουσιαστικά, που φαντάζει μυστηριώδης και δυσπρόσιτη για τον αδαή, απλή και ευνόητη ίσως για το γνώστη, απαιτητική και ενδιαφέρουσα, πάντως, για τον εξωτερικό παρατηρητή και μελετητή» [1]. Πιο συγκεκριμένα, θα εστιάσουμε το ενδιαφέρον μας σε ορισμένα ζητήματα που καλείται να αντιμετωπίσει ο συντάκτης λημμάτων ενός νεοελληνικού λεξικού, όταν επεξεργάζεται όρους και στοιχεία από τον χώρο του αθλητισμού και θα σχολιάσουμε την αντιμετώπισή τους από τρία λεξικά της νεοελληνικής, συγκεκριμένα τα λεξικά Κριαρά [2] (εφεξής ΝΕΛ), Ιδρύματος Τριανταφυλλίδη [3] (εφεξής ΛΚΝ) και Μπαμπινιώτη [4] (εφεξής ΛΝΕΓ). Σε ορισμένες περιπτώσεις θα χρησιμοποιήσουμε ως πηγή το διαδίκτυο, πιο συγκεκριμένα τα αποτελέσματα που προκύπτουν από χρήση της μηχανής αναζητήσεων google. Μολονότι δεν πρόκειται για πραγματικό corpus, συνταγμένο με επιστημονικές προδιαγραφές, είναι πολύ πλούσιο σε κείμενα. Με δεδομένη μάλιστα και την έλλειψη επαρκούς σώματος νεοελληνικών κειμένων, ο λεξικογράφος πρέπει να χρησιμοποιεί το διαδίκτυο για τη σύνταξη λημμάτων.
1. Κριτήρια λημματογράφησης αθλητικών όρων
Το πρώτο θέμα που θα πρέπει να προβληματίσει τον λεξικογράφο είναι με ποια κριτήρια θα καταχωρίσει διάφορους αθλητικούς όρους στο λημματολόγιο ενός γενικού λεξικού ή θα τους αποκλείσει από αυτό. Σε γενικές γραμμές, οι πηγές για τη συγκρότηση του λημματολογίου και γενικότερα την άντληση λεξικογραφικού υλικού είναι οι εξής: γραπτές πηγές (κείμενα σε έντυπη ή ηλεκτρονική μορφή), προφορικές πηγές (π.χ. μαγνητοφωνημένα ραδιοφωνικά και τηλεοπτικά προγράμματα), ειδικοί σε ποικίλους γνωστικούς τομείς, καθώς και διάφορα είδη σωμάτων γλωσσικού υλικού. Ο Τράπαλης επισημαίνει ότι προϋπόθεση για την αναζήτηση και την εύρεση των περισσότερων λέξεων που πράγματι ανήκουν στο εν χρήσει λεξιλόγιο της Νέας Ελληνικής αποτελεί η συγκρότηση πλούσιας τράπεζας γλωσσικού υλικού, π.χ. κατά το πρότυπο της Bank of English για την αγγλική [5]. Ειδικότερα, για την ένταξη όρων προερχόμενων από διάφορους επιστημονικούς και τεχνικούς κλάδους σε ένα λεξικό γενικής γλώσσας, η Ιορδανίδου υποστηρίζει ότι «πρέπει να ληφθεί υπόψη τόσο η συχνότητα χρήσης σε μη ειδικά κείμενα (μελέτη σωμάτων μη ειδικών κειμένων) όσο και η σπουδαιότητα των όρων για τη συγκρότηση της εννοιολογικής δομής του θεματικού πεδίου όπου ανήκουν (μελέτη ορολογικών λεξικών)» [6]. Αυτοί οι δύο παράγοντες πρέπει να λαμβάνονται υπόψη και όταν πρόκειται για την καταχώριση αθλητικών όρων στο λημματολόγιο ενός λεξικού γενικής γλώσσας.
Παρά την έλλειψη πλούσιου και έγκυρου σώματος γλωσσικού υλικού για τη Νεοελληνική, ο λεξικογράφος μπορεί τουλάχιστον να φροντίζει ώστε να περιλαμβάνονται στο λημματολόγιο του λεξικού λέξεις που συγκροτούν κλειστές ομάδες, σύνολα όρων βάσει των οποίων δομούνται τα συστήματα εννοιών ενός γνωστικού τομέα. Ένα παράδειγμα τέτοιας ομάδας αποτελούν οι αθλητικοί όροι που δηλώνουν τις θέσεις των παικτών σε μια ομάδα. Θα αναφέρουμε ενδεικτικά μερικούς όρους από το ποδόσφαιρο και το μπάσκετ, οι οποίοι αποτελούν δάνεια μη προσαρμοσμένα στην ελληνική από μορφολογική άποψη, αλλά σαφώς καθιερωμένα στην αθλητική υπογλώσσα. Στο ποδόσφαιρο χρησιμοποιούνται μεταξύ άλλων οι όροι μπακ (< αγγλ. back), στόπερ (< αγγλ. stopper), λίμπερο (< ιταλ. libero), χαφ (< αγγλ. half), εξτρέμ (< γαλλ. extrêmes (;)), φορ (< αγγλ. fore) ή σέντερ φορ (< αγγλ. centre for(ward)), ενώ στο μπάσκετ οι πλέι-μέικερ / πλεϊμέικερ (< αγγλ. play maker), σούτινγκ γκαρντ (< αγγλ. shooting guard), σμολ φόργουορντ (< αγγλ. small forward), πάουερ φόργουορντ (< αγγλ. power forward), σέντερ (< αγγλ. centre). Εφόσον σε ένα λεξικό της Νέας Ελληνικής καταγράφεται λ.χ. το λήμμα λίμπερο, δεν μπορεί να θεωρηθεί δικαιολογημένη η μη καταγραφή του λήμματος στόπερ· ομοίως, αν περιλαμβάνεται στο λημματολόγιο το πλέι μέικερ, θα πρέπει να λημματογραφηθεί και το σούτινγκ γκαρντ.
Από την έρευνα στα λεξικά προκύπτουν τα στοιχεία που θα παραθέσουμε ακολούθως.
Στο ΝΕΛ δεν λημματογραφείται κανένας από τους όρους που προαναφέρθηκαν.
Στο ΛΚΝ καταγράφονται ως λήμματα τα μπακ, λίμπερο, χαφ, εξτρέμ, σέντερ φορ, πλέι-μέικερ, αλλά όχι τα υπόλοιπα.
Στο λημματολόγιο του ΛΝΕΓ περιλαμβάνονται τα μπακ, στόπερ, λίμπερο, χαφ, εξτρέμ, φορ, σέντερ φορ, πλεϊμέικερ / πλέι-μέικερ, σέντερ, όχι όμως τα άλλα.
Στις δύο τελευταίες περιπτώσεις φαίνεται ότι οι συντάκτες των λεξικών έχουν καταγράψει όρους του μπάσκετ (στην περίπτωση του ΛΚΝ και του ποδοσφαίρου) που θεωρήθηκαν συχνότεροι ή «κεντρικότεροι» σε σχέση με τους υπολοίπους. Επίσης, οι όροι που έχουν συμπεριληφθεί είναι καλύτερα προσαρμοσμένοι στην ελληνική γλώσσα από φωνολογική και μορφολογική άποψη, με την έννοια ότι είναι μονολεκτικές μονάδες και ότι δεν περιλαμβάνουν απαγορευμένα (στα Ελληνικά) συμφωνικά συμπλέγματα, όπως τα ργ ή ρντ των σούτινγκ γκαρντ, πάουερ φόργουορντ και σμολ φόργουορντ.
2. Τρόπος μεταγραφής - ορθογραφικής παράστασης
Οι αθλητικοί όροι που χρησιμοποιούνται στη Νεοελληνική και προέρχονται ετυμολογικά από ξένες γλώσσες ανήκουν στα νεότερα δάνεια της ελληνικής, τα οποία σύμφωνα με την τρέχουσα άποψη (αλλά και με τη σχολική γραμματική) απλοποιούνται ορθογραφικά. Για παράδειγμα, το αγγλ. penalty (όρος του ποδοσφαίρου) αποδίδεται στα Ελληνικά ως πέναλτι αντί πέναλτυ, ενώ το γαλλ. tableau (όρος του μπάσκετ) μεταγράφεται ως ταμπλό αντί ταμπλώ. Η απλοποίηση γίνεται με το σκεπτικό ότι η γνώση ξένων γλωσσών δεν μπορεί να αποτελεί προϋπόθεση για τη σωστή γραφή λέξεων που έχουν πλέον ενσωματωθεί στην ελληνική. Ειδικά μάλιστα σε παραδείγματα όπως το ταμπλό, η γραφή με ο δεν είναι απλοποιημένη με την αυστηρή σημασία της λέξης, γιατί η αντίστοιχη με ω, δηλ. ταμπλώ, ως προς την απόδοση του [ο] δεν είναι καν ετυμολογική. Το ω του ταμπλώ απλώς συμβατικά αντιστοιχεί στο γαλλικό eau, χωρίς να έχει ετυμολογική βάση (1). Ως προς το θέμα αυτό, και τα τρία λεξικά που εξετάζουμε υιοθετούν τις απλούστερες γραφές πέναλτι και ταμπλό (2), μολονότι η διαδικτυακή αναζήτηση αποκαλύπτει ότι οι παλαιότερες γραφές (πέναλτυ και ταμπλώ) επιλέγονται αρκετές φορές (3).
Ειδικό ενδιαφέρον παρουσιάζει η λέξη λάι(ν)σμαν (< αγγλ. linesman), για την οποία τίθεται το ερώτημα αν πρέπει να αποδοθεί στα Ελληνικά ως λάινσμαν ή λάισμαν. Από ετυμολογική άποψη δικαιολογείται η παρουσία έναντι της απουσίας του ν κατά τη μεταγραφή της λέξης στα Ελληνικά· παράλληλα όμως, υπάρχουν πολλοί ομιλητές που προφέρουν τη λέξη ως ['laisman], πράγμα που οδηγεί στη μεταγραφή λάισμαν. Δυστυχώς, δεν υπάρχουν στοιχεία που να δείχνουν τι ποσοστό αντιπροσωπεύει καθεμία από αυτές τις προφορές στα Ελληνικά. Ο Καλιόρης γράφει ότι «ο προφερόμενος από όλους λάισμαν, στο Λεξικό [εννοεί την πρώτη έκδοση του ΛΝΕΓ, του 1998] διατηρεί το αγγλικό συμφωνικό σύμπλεγμα νσμ (λάινσμαν) που κανείς δεν προφέρει έτσι στα Ελληνικά ούτε και το γράφει» [7]. Αυτό ισχύει για όλες τις μέχρι τώρα εκδόσεις του ΛΝΕΓ, ενώ τα άλλα δύο λεξικά δεν περιλαμβάνουν στο λημματολόγιό τους αυτό το λήμμα. Στο διαδίκτυο διαπιστώνουμε ότι η γραφή λάινσμαν (με ν) στα Ελληνικά είναι μάλλον η συχνότερη. Με αυτούς τους όρους, ο λεξικογράφος πρέπει καταρχήν να καταγράψει και τους δύο τύπους, πρώτα το λάινσμαν και έπειτα το λάισμαν. Ο συντάκτης του λήμματος μπορεί να σημειώσει πρώτα είτε το λάινσμαν με κριτήριο την αντιστοιχία του με το linesman και επομένως την «ορθότητά του» είτε το λάισμαν με κριτήριο την καλύτερη προσαρμογή του στη συλλαβική δομή της Νέας Ελληνικής, δηλαδή στον προφορικό λόγο. Στον πρόλογο του λεξικού θα πρέπει να εξηγείται τι αντιπροσωπεύει η σειρά καταγραφής διαφόρων παράλληλων τύπων, συγκεκριμένα αν βασίζεται στη συχνότητα χρήσης, σε άλλο κριτήριο ή είναι συμβατική.
3. Γραμματικές, σημασιολογικές και υφολογικές πληροφορίες
3.1. Γραμματικές πληροφορίες
Από τις γραμματικές πληροφορίες που μπορούν να δοθούν στο πλαίσιο ενός λήμματος θα μας απασχολήσει ειδικά η δήλωση του γένους σε ορισμένα ουσιαστικά-αθλητικούς όρους τα οποία φαίνεται ότι χρησιμοποιούνται άλλοτε ως αρσενικά και άλλοτε ως ουδέτερα. Παραδείγματα:
ο αριστερός μπακ της Ρόμα
το αριστερό μπακ της Μίλαν
Η διαδικτυακή έρευνα πιστοποιεί ότι το ίδιο ισχύει για τα ουσιαστικά ο / το στόπερ, ο / το λίμπερο, ο / το χαφ, ο / το εξτρέμ, ο / το σέντερ φορ. Μπορούμε να θεωρήσουμε ότι η χρήση του αρσενικού οφείλεται στο γένος του ουσιαστικού παίκτης, ενώ αυτή του ουδετέρου μπορεί να ερμηνευθεί με δύο τρόπους: αφενός σημασιολογικά, ως έμφαση που δίνεται όχι στον ίδιο τον παίκτη αλλά στη θέση του, στον ρόλο του ή στα καθήκοντά του κατά τη διάρκεια του αγώνα και αφετέρου μορφολογικά, ως ενσωμάτωση των άκλιτων δανείων στην κατηγορία των ουδετέρων, εφόσον δεν υπάρχει κατάληξη που να παραπέμπει σε κάποιο από τα γνωστά κλιτικά παραδείγματα της γλώσσας.
Η συχνότητα χρήσης της κάθε λέξης στο αρσενικό ή το ουδέτερο γένος δεν είναι εύκολο να εξακριβωθεί χωρίς κατάλληλο σώμα κειμένων. Επομένως, αμφίβολη είναι και η σειρά καταγραφής. Μπορεί να ακολουθηθεί η συμβατική σειρά αρσενικό-ουδέτερο, αρκεί στην εισαγωγή του λεξικού να εξηγείται ότι η πρόταξη του αρσενικού δεν υποδηλώνει κατ ανάγκην προβάδισμα στη συχνότητα χρήσης. Πάντως, όλα τα προαναφερθέντα ουσιαστικά-λήμματα θα πρέπει να χαρακτηριστούν και αρσενικά και ουδέτερα σε ένα λεξικό της Nέας Eλληνικής.
Το ΛΚΝ και το ΛΝΕΓ δεν ακολουθούν κοινή τακτική ως προς αυτό το θέμα: το ΛΚΝ καταγράφει τα λήμματα το μπακ, ο / το λίμπερο, το χαφ, το εξτρέμ, ο / το σέντερ φορ, ενώ το ΛΝΕΓ το / ο μπακ, ο στόπερ, ο λίμπερο, ο χαφ, ο εξτρέμ, ο σέντερ φορ.
3.2. Σημασιολογικές πληροφορίες
Ο ορισμός της σημασίας μιας λέξης αποτελεί την πιο βασική πληροφορία για τα λήμματα κάθε ερμηνευτικού λεξικού. Το λήμμα μπορεί να περιλαμβάνει και άλλες σημασιολογικές πληροφορίες, π.χ. τα συνώνυμα και τα αντώνυμα της λημματογραφούμενης λέξης, ωστόσο ο ορισμός, η ανάλυση της σημασίας, παραμένει η κύρια λειτουργία των λεξικών, με βάση την οποία κρίνονται. Ένα από τα βασικότερα είδη ορισμών προϋποθέτει την ένταξη της έννοιας σε μια υπερώνυμη έννοια (ή γένος, genus) και ακολούθως την εξειδίκευσή της με την παράθεση ενός ή και περισσότερων διακριτικών χαρακτηριστικών (differentiae). Ο λεξικογράφος εδώ καλείται να διατυπώσει έναν ορισμό που να περιλαμβάνει όλα όσα είναι αναγκαία και τίποτα που να είναι περιττό για την κατανόηση της έννοιας που επεξεργάζεται.
Το λήμμα λίμπερο αποτελεί το πρώτο από τα λήμματα που θα αναφερθούν και θα αναλυθούν ακολούθως. Στον ορισμό της σημασίας ο λίμπερο θα πρέπει να ενταχθεί στην υπερώνυμη έννοια «παίκτης», ενώ παράλληλα χρειάζεται να δοθούν επιπρόσθετες πληροφορίες που να διαφοροποιούν τον λίμπερο από τους άλλους παίκτες της ομάδας. Πρέπει επομένως αφενός να αναφέρεται στον ορισμό ότι ο λίμπερο είναι αμυντικός παίκτης (έτσι διακρίνεται λ.χ. από τον σέντερ φορ), που αγωνίζεται μάλιστα κυρίως στο κέντρο της άμυνας (έτσι διακρίνεται λ.χ. από τους μπακ) και αφετέρου να σημειώνεται το ιδιαίτερο χαρακτηριστικό του, ότι δηλαδή κινείται ελεύθερα σε διάφορες θέσεις του γηπέδου. Το ΛΚΝ και το ΛΝΕΓ παραθέτουν, αντίστοιχα, τους εξής ορισμούς:
(ποδ.) (4) παίκτης, χωρίς συγκεκριμένη θέση στη διάταξη της ομάδας, που αναλαμβάνει να καλύπτει διάφορες θέσεις κατά την κρίση του και σύμφωνα με τις ανάγκες του αγώνα
ΑΘΛ. παίκτης που κινείται ελεύθερα σε όλο το γήπεδο
Και από τους δύο ορισμούς απουσιάζει το προαναφερθέν στοιχείο, ότι πρόκειται για αμυντικό παίκτη, από τον δεύτερο ορισμό μάλιστα δεν πληροφορούμαστε ούτε ποιο ή ποια είναι τα αθλήματα στα οποία αγωνίζεται.
Το λήμμα γκολτζής είναι το δεύτερο στη σειρά. Όπως ο λίμπερο, έτσι και ο γκολτζής πρέπει να ενταχθεί στην υπερώνυμη έννοια «παίκτης». Η ιδιαιτερότητα του γκολτζή, που τον διακρίνει από τους άλλους παίκτες, είναι ότι τον χαρακτηρίζει η ικανότητα να σημειώνει πολλά γκολ. Μαζί με τον ορισμό της σημασίας του γκολτζής σε ένα λεξικό, μπορεί δηλωθεί ότι η λέξη χρησιμοποιείται «κυρίως στο ποδόσφαιρο» ή «στο ποδόσφαιρο και σε άλλα αθλήματα» εφόσον, θεωρητικά τουλάχιστον, η σημασία του γκολτζής απαντά όχι μόνο στο ποδόσφαιρο, αλλά σε κάθε άθλημα όπου σημειώνονται γκολ, π.χ. και στο πόλο και το χάντμπολ (5). Για το λήμμα αυτό το ΛΚΝ και το ΛΝΕΓ δίνουν τους εξής ορισμούς:
στο ποδόσφαιρο, παίχτης ικανός να εκτελεί δυνατά και αποτελεσματικά σουτ· σουτέρ (ΛΚΝ)
ο ποδοσφαιριστής που σημειώνει πολλά γκολ (ΛΝΕΓ)
Όπως βλέπουμε, και τα δύο λεξικά περιορίζονται στον χώρο του ποδοσφαίρου. Ειδικά ως προς τον ορισμό του ΛΚΝ, ας αναφερθεί ότι η λέξη γκολτζής στο ποδόσφαιρο δεν δηλώνει τη σημασία του σουτέρ, αλλά του παίκτη που πετυχαίνει συχνά γκολ, όχι κατ' ανάγκην με σουτ: αν ένας παίκτης σε μια αγωνιστική περίοδο πετύχει είκοσι γκολ με κεφαλιές και κανένα με σουτ, θα χαρακτηριστεί γκολτζής· εξάλλου, ένας γκολτζής δεν εκτελεί κατ' ανάγκην «δυνατά» σουτ, αλλά απλώς αποτελεσματικά, δηλαδή εύστοχα.
Μετά τα λήμματα λίμπερο και γκολτζής, τρίτο είναι το λήμμα σέντρα. Θα πρέπει εδώ να σημειωθούν τρία βασικά στοιχεία: πρώτον, ότι η σέντρα είναι είδος «μπαλιάς»· δεύτερον, ότι μπορεί να είναι «μπαλιά ακριβείας»· τρίτον, ότι ενδέχεται να είναι «συρτή» και όχι «ψηλοκρεμαστή». Πιο συγκεκριμένα, τα τρία λεξικά γράφουν για τη σέντρα τα εξής:
(στο ποδόσφαιρο) το να σουτάρει κανείς από πλάγιο σημείο του γηπέδου προς το κέντρο της αντίπαλης άμυνας: κάνω ~ (ΝΕΛ).
(ποδ.) μπαλιά που γίνεται από πλάγιο σημείο του γηπέδου προς το κέντρο της αντίπαλης άμυνας και όχι προς συγκεκριμένο παίκτη: Mακρινή ~. Ψιλοκρεμαστή [sic, αντί ψηλοκρεμαστή] ~ (ΛΚΝ).
(στο ποδόσφαιρο) το χτύπημα τής μπάλας με τέτοιον τρόπο, ώστε να πάρει ύψος και να κατευθυνθεί προς το κέντρο τής αντίπαλης άμυνας (μπροστά από το τέρμα) (ΛΝΕΓ).
Το ΝΕΛ παραθέτει τον ορισμό «το να σουτάρει κανείς από πλάγιο σημείο του γηπέδου προς το κέντρο της αντίπαλης άμυνας». Ωστόσο, η σέντρα δεν σημαίνει «το να σουτάρει» ένας παίκτης με κάποιον τρόπο. Η σέντρα δεν είναι είδος σουτ, δηλ. λακτίσματος της μπάλας προς την εστία των αντιπάλων, αλλά είδος μπαλιάς, δηλ. λακτίσματος της μπάλας προς συμπαίκτη ή συμπαίκτες. Η γενική-ευρύτερη τάξη όπου ανήκει η σέντρα είναι η «μπαλιά» (ή η «πάσα») και όχι το «σουτ». Και είναι αναγκαίο να φανεί αυτή η λεπτή αλλά βασική διάκριση ανάμεσα στα δύο χτυπήματα της μπάλας. Μια ενδιάμεση βαθμίδα, μεταξύ σέντρας και σουτ, αντιπροσωπεύει η σέντρα-σουτ, που μπορεί να καταγραφεί σε ένα λεξικό μέσω παραδείγματος, όπως σέντρα-σουτ από αριστερά / δεξιά, επικίνδυνη σέντρα-σουτ, Η σέντρα σουτ βρήκε το οριζόντιο δοκάρι / πέρασε λίγο έξω.
Σύμφωνα με το ΛΚΝ, σέντρα σημαίνει «μπαλιά που γίνεται από πλάγιο σημείο του γηπέδου προς το κέντρο της αντίπαλης άμυνας και όχι προς συγκεκριμένο παίκτη». Ωστόσο, μπορεί κάλλιστα ένας ποδοσφαιριστής να επιχειρήσει σέντρα προς συγκεκριμένο συμπαίκτη του, πράγμα που είναι σε θέση να επιβεβαιώσουν όσοι γνωρίζουν από ποδοσφαιρικά. Μπορεί ένας ποδοσφαιριστής, προτού τροφοδοτήσει τον συμπαίκτη του με σέντρα, να τον δει και να θέσει ως στόχο να πάει η μπάλα ακριβώς σε αυτόν. Και πάλι σέντρα θα λέγεται η μπαλιά που θα πραγματοποιήσει. Είναι γνωστή, άλλωστε, και η λεγόμενη σέντρα ακριβείας, που εμφανίζεται σε αποτελέσματα διαδικτυακής αναζήτησης της λέξης σέντρα.
Για το ΛΝΕΓ σέντρα είναι «το χτύπημα τής μπάλας με τέτοιον τρόπο, ώστε να πάρει ύψος και να κατευθυνθεί προς το κέντρο τής αντίπαλης άμυνας (μπροστά από το τέρμα)». Δεν είναι, όμως, απαραίτητο να πάρει ύψος η μπάλα. Αυτός ίσως είναι ο πιο συνηθισμένος τρόπος σέντρας, αλλά υπάρχει και η συρτή σέντρα, όπως επιβεβαιώνει η σχετική αναζήτηση στο διαδίκτυο. Η φράση συρτή σέντρα, που πρέπει οπωσδήποτε να καταγραφεί στα παραδείγματα, θα επηρεάσει αναλόγως και τη διατύπωση του ορισμού: εφόσον υπάρχουν και συρτές σέντρες, η σημασία της λέξης σέντρα πλέον δεν θα πρέπει να περιοριστεί στην ψηλοκρεμαστή σέντρα· είτε δεν θα γίνει καθόλου λόγος για το ύψος της μπάλας είτε θα αναφερθεί ότι π.χ. η σέντρα είναι συνήθως ψηλοκρεμαστή. Πάντως, στο λήμμα χρειάζεται να φανεί ότι γίνονται και συρτές σέντρες.
Το οφσάιντ είναι το τέταρτο λήμμα που θα μας απασχολήσει. Μέσω διαδικτυακής αναζήτησης μπορεί να ανακαλύψει ο λεξικογράφος χρήσιμα θεωρητικά στοιχεία για το οφσάιντ, λ.χ. εδώ και εδώ. Φυσικά, ο συντάκτης του λήμματος έχει στη διάθεσή του περιορισμένο χώρο και πρέπει να είναι όσο το δυνατόν πιο λακωνικός. Αξίζει όμως να προσέξει κανείς μια κρίσιμη λεπτομέρεια: αφενός, η θέση οφσάιντ τιμωρείται, όταν επιτιθέμενος παίκτης (παίκτης β') που «δεν καλύπτεται» από αντίπαλο αμυνόμενο παίκτη εκτός από τον τερματοφύλακα δέχεται την μπάλα από συμπαίκτη του (παίκτη α')· αφετέρου, ο διαιτητής κρίνει αν πρόκειται για τιμωρητέα θέση οφσάιντ ανάλογα με το πού βρίσκεται ο παίκτης β' τη στιγμή ακριβώς που φεύγει η μπάλα από τον παίκτη α' και όχι τη στιγμή που ο β' δέχεται την μπάλα.
Το ΛΚΝ και το ΛΝΕΓ γράφουν για το οφσάιντ μεταξύ άλλων τα εξής:
(ποδ.) αντικανονική θέση ενός παίχτη, ο οποίος δέχεται την μπάλα, ενώ κανένας αντίπαλος παίχτης εκτός από τον τερματοφύλακα δεν υπάρχει ανάμεσα σ' αυτόν και στην εστία της αντίπαλης ομάδας (ΛΚΝ).
ΑΘΛ. (στο ποδόσφαιρο) η αντικανονική θέση παίκτη (που δεχόμενος την μπάλα δεν καλύπτεται από τον αντίπαλο αμυντικό), από την οποία οποιαδήποτε ενέργειά του θεωρείται άκυρη (ΛΝΕΓ).
Τα «δέχεται την μπάλα» και «δεχόμενος την μπάλα» που γράφουν το ΛΚΝ και το ΛΝΕΓ αντίστοιχα δεν είναι ακριβή. Πρέπει να ληφθεί υπόψη η κρίσιμη λεπτομέρεια για την οποία έγινε λόγος προηγουμένως. Στην προκειμένη περίπτωση, χρειάζεται ο λεξικογράφος να διαβάσει θεωρητικά κείμενα σχετικά με το συζητούμενο θέμα και να παρακολουθήσει αγώνες, όπου τα θεωρητικά στοιχεία εφαρμόζονται στην πράξη.
Το νταμπλ αποτελεί το επόμενο λήμμα που θα αναλυθεί. Νταμπλ σημαίνει την κατάκτηση του πρωταθλήματος και του κυπέλλου σε εγχώριο επίπεδο από την ίδια ομάδα την ίδια αγωνιστική περίοδο.
Το ΛΚΝ και το ΛΝΕΓ δίνουν τους εξής ορισμούς:
(αθλ.) η κατάκτηση του τίτλου του νικητή από την ίδια ομάδα, σε δύο διαφορετικές διοργανώσεις κατά την ίδια αγωνιστική περίοδο (ΛΚΝ).
ΑΘΛ. (στο ποδόσφαιρο, το μπάσκετ κ.α.) η κατάκτηση τού τίτλου τού πρωταθλήματος και τού κυπέλλου την ίδια αγωνιστική περίοδο από την ίδια ομάδα (ΛΝΕΓ).
Για να κάνει το νταμπλ μια ομάδα, δεν αρκεί να κατακτήσει απλώς δύο τίτλους σε δύο διαφορετικές διοργανώσεις την ίδια αγωνιστική περίοδο, αλλά συγκεκριμένα το πρωτάθλημα και το κύπελλο. Επίσης, ο λεξικογράφος, αν θέλει να είναι πιο ακριβής, θα πρέπει να σημειώσει ότι πρόκειται για το πρωτάθλημα και το κύπελλο μιας ορισμένης χώρας. Αν υποτεθεί δηλ. ότι την ίδια σεζόν μια ποδοσφαιρική ομάδα κατακτά και το πρωτάθλημα Ελλάδος και το τσάμπιονς λιγκ (ευρωπαϊκή διοργάνωση) ή ότι μια ομάδα μπάσκετ κατακτά και το κύπελλο Ελλάδος και την Ευρωλίγκα (επίσης ευρωπαϊκή διοργάνωση), δεν θα πούμε ότι «έκανε το νταμπλ». Νταμπλούχος, όπως λέγεται χαρακτηριστικά, θεωρείται λ.χ. μια ελληνική ομάδα, όταν αναδειχθεί πρωταθλήτρια και κυπελλούχος Ελλάδος. Και αυτό πρέπει να δηλωθεί με σαφήνεια στον ορισμό της σημασίας του νταμπλ.
Τα προαναφερθέντα δείχνουν πόσο δύσκολη μπορεί να είναι η διατύπωση ορισμού που χαρακτηρίζεται από ακρίβεια και πληρότητα.
3.3. Υφολογικοί χαρακτηρισμοί
Ένα ενδιαφέρον θέμα σε σχέση με τους αθλητικούς όρους-λήμματα των νεοελληνικών λεξικών είναι ο υφολογικός τους χαρακτηρισμός. Δεδομένου ότι τα περισσότερα από τα λήμματα αυτά είναι δάνεια, και μάλιστα νεότερα, παρατηρούμε ότι η χρήση τους γίνεται κυρίως στον ανεπίσημο, καθημερινό λόγο. Απεναντίας, οι αντίστοιχοι ελληνογενείς όροι χρησιμοποιούνται λιγότερο συχνά και απαντούν κυρίως στον γραπτό λόγο. Συγκεκριμένα παραδείγματα αποτελούν τα ζεύγη μπάσκετ / καλαθοσφαίριση, βόλεϊ / πετοσφαίριση, χάντμπολ / χειροσφαίριση, τένις / αντισφαίριση, πόλο / υδατοσφαίριση, καθώς και το μπακ (ή αμυντικός) / οπισθοφύλακας. Ο πολύς κόσμος στον προφορικό λόγο καθημερινά λέει συνήθως μπάσκετ, βόλεϊ, χάντμπολ, τένις, πόλο, καθώς και μπακ (ή αμυντικός), πράγμα που πρέπει να φανεί σε ένα λεξικό με τον σαφέστερο δυνατό τρόπο. Για παράδειγμα, ακόμη και αν ορισμένοι πιστεύουν ότι δεν θα έπρεπε να χρησιμοποιείται ο ξένος όρος πόλο αλλά ο ελληνικός υδατοσφαίριση, ο λεξικογράφος καλείται να περιγράψει πώς χρησιμοποιούνται οι δύο αυτοί όροι από τους ομιλητές της ελληνικής σήμερα και όχι πώς θα ήθελε ή θα πρότεινε κάποιος να χρησιμοποιούνται. Με άλλα λόγια το καθένα από τα καλαθοσφαίριση, πετοσφαίριση, χειροσφαίριση, αντισφαίριση, υδατοσφαίριση, αλλά και οπισθοφύλακας, πρέπει να φέρει κάποιον υφολογικό χαρακτηρισμό, για παράδειγμα να χαρακτηρίζεται λόγιο και επίσημο. Τέτοιοι χαρακτηρισμοί απουσιάζουν από τα αντίστοιχα λήμματα του ΛΚΝ και θα έπρεπε να παρατεθούν με βάση τα προαναφερθέντα, ενώ στο ΛΝΕΓ το καλαθοσφαίριση χαρακτηρίζεται επίσημο, το πετοσφαίριση λόγιο και τα υπόλοιπα δεν φέρουν χαρακτηρισμό (6). Στην προκειμένη περίπτωση επιβάλλεται να αντιμετωπιστούν από τον λεξικογράφο οι ομοειδείς αυτές περιπτώσεις λημμάτων με ενιαίο, συνεπή τρόπο.
4. Επιλογή παραδειγμάτων
Η επιλογή των παραδειγμάτων, των οποίων ο ρόλος είναι να διασαφηνίζουν τη σημασία και τη χρήση των λημματογραφούμενων λέξεων / φράσεων σε ευρύτερα συμφραζόμενα, μπορεί να είναι καίρια για την κατανόηση των λημμάτων ενός λεξικού. Τα λεξικογραφικά παραδείγματα αντιπροσωπεύουν τον πιο άμεσο και προσιτό τρόπο με τον οποίον μπορούν να δοθούν γλωσσικές πληροφορίες για τις λέξεις / φράσεις-λήμματα. Ως προς την επιλογή τους, μία από τις απαιτήσεις της σύγχρονης λεξικογραφίας είναι η αυθεντικότητα: τα παραδείγματα πρέπει να αντλούνται από κείμενα-πηγές του λεξικού ή έστω να είναι διασκευασμένα (και πάντως να μην είναι επινοημένα από τον λεξικογράφο), έτσι ώστε να αναδεικνύεται η χρήση των λέξεων-λημμάτων σε αυθεντικά περιβάλλοντα (7).
Η αρχή αυτή όμως δεν πρέπει να οδηγεί σε καταγραφή πολλών παραδειγμάτων που συνδέονται με συγκεκριμένες καταστάσεις, γιατί έτσι πλήττεται η ουδετερότητα που κανονικά χαρακτηρίζει ένα λεξικό ως επιστημονικό έργο. Στην περίπτωση των παραδειγμάτων από τον χώρο του αθλητισμού, μπορεί να προκύψουν προβλήματα από την αναφορά σε κύρια ονόματα παικτών (ή ομάδων). Στην εισαγωγή του ΛΚΝ σημειώνεται ότι για λόγους οικονομίας εφαρμόζεται στα παραδείγματα χρήσης η λεγόμενη τεχνική της ουδετέρωσης, σύμφωνα με την οποία «χρησιμοποιούνται οι αόριστες αντωνυμίες κάποιος ή κτ. [= κάτι] για να αποφευχθεί η αναφορά σε ποικίλα συγκεκριμένα πρόσωπα ή πράγματα» [8]. Το ίδιο αποτέλεσμα μπορεί να επιτευχθεί και με τροποποίηση της διατύπωσης, π.χ. το αυθεντικό παράδειγμα Ο Νικοπολίδης απέκρουσε το πέναλτι μπορεί να παρατεθεί ως Ο τερματοφύλακας απέκρουσε το πέναλτι, ώστε το παράδειγμα να μην περιέχει ονομαστική αναφορά και να μη θεωρηθεί παρωχημένο όταν ο συγκεκριμένος αθλητής θα έχει εγκαταλείψει την ενεργό δράση.
Ωστόσο, το ΛΚΝ χρησιμοποιεί το παράδειγμα O Aσάνοβιτς, μια από τις πιο καλές μεταγραφές του Παναθηναϊκού. Το εν λόγω παράδειγμα είναι εύστοχο από την άποψη ότι καλύπτει πραγματική χρήση του λήμματος. Όντως, η λέξη μεταγραφή χρησιμοποιείται για να δηλώσει και τον ίδιο τον παίκτη που μεταπηδά σε άλλον σύλλογο. Ωστόσο, δεν χρειαζόταν να γίνει αναφορά σε συγκεκριμένο όνομα αθλητή. Ας σημειωθεί εδώ ότι μάλλον δεν είναι τυχαίο το όνομα παίκτη που επελέγη. Ο Κροάτης Αλιόσα Ασάνοβιτς, πρώην ποδοσφαιριστής, γεννημένος το 1965, αγωνίστηκε στον Παναθηναϊκό από το 1998 έως το 2000. Με δεδομένο ότι το ΛΚΝ εκδόθηκε το 1998, μπορεί κανείς να υποθέσει ότι κάποιος συντάκτης του λεξικού σκέφτηκε να εμπλουτίσει το λήμμα μεταγραφή με παράδειγμα από την τότε επικαιρότητα. Ωστόσο, ήδη το παράδειγμα αυτό μπορεί να θεωρηθεί παρωχημένο σήμερα, εν έτει 2009. Από τη μεταγραφή του Ασάνοβιτς στον Παναθηναϊκό έχουν περάσει ήδη πάνω από δέκα χρόνια και μάλιστα ο ίδιος έχει ολοκληρώσει την καριέρα του. Αντίστοιχες παρατηρήσεις μπορούν να γίνουν και για το ΛΝΕΓ, για την πρώτη έκδοση του οποίου ο Mackridge [9] επισημαίνει ότι το λεξικό «includes some lively illustrative modern examples, such as the following referring to basketball: Ο Αλβέρτης απάντησε στο τρίποντο του Σιγάλα [ ]» το παράδειγμα αυτό σωστά αφαιρέθηκε από το λήμμα απαντώ των επόμενων εκδόσεων του ΛΝΕΓ.
Από την άλλη, η καταγραφή λεξικογραφικών παραδειγμάτων με αναφορά σε συγκεκριμένα ονόματα ομάδων ή παικτών σε μερικές περιπτώσεις μπορεί να γίνει δεκτή. Τέτοια παραδείγματα μπορεί να γίνουν πιο φυσικά και πιο ζωντανά. Όπως μάλιστα έχει γράψει πολύ εύστοχα αναγνώστης γλωσσικού ιστολογίου σε σχετική συζήτηση, στη σημασία «αντιδρώ σε προηγούμενη ενέργεια αντιπάλου, κυρίως ανταποδίδοντάς την» του απαντώ θα μπορούσε να παρατεθεί παράδειγμα όπου αναφέρονται ομάδες, ώστε να αντέχει στον χρόνο και πάντως να διαρκεί περισσότερο από την καριέρα του Φραγκίσκου Αλβέρτη και του Γιώργου Σιγάλα: Η Λίβερπουλ απάντησε στο γκολ της Μάντσεστερ και κατάφερε να ισοφαρίσει. Εδώ πρόκειται για συλλόγους και όχι για παίκτες, επομένως το παράδειγμα δεν είναι εφήμερο. Σε ορισμένες περιπτώσεις μπορεί να γίνει δεκτή και η αναφορά σε συγκεκριμένα ονόματα αθλητών, όχι μόνο ομάδων. Στο λήμμα μπασκετμπολίστας λ.χ. δεν θα ήταν άστοχο το παράδειγμα Ο Νίκος Γκάλης ήταν ο μεγαλύτερος Έλληνας μπασκετμπολίστας όλων των εποχών, το οποίο βέβαια μεταφέρει εγκυκλοπαιδική πληροφορία. Ένα τέτοιο παράδειγμα πάντως είναι προτιμότερο από το Ο Αλβέρτης απάντησε στο τρίποντο του Σιγάλα, το οποίο αναφέρεται σε συγκεκριμένη φάση αγώνα μπάσκετ και έτσι δεν έχει διαχρονικό χαρακτήρα, καθώς και από το O Aσάνοβιτς, μια από τις πιο καλές μεταγραφές του Παναθηναϊκού, το οποίο δεν αναφέρεται σε τόσο σπουδαίο και γνωστό αθλητή όσο ο Νίκος Γκάλης.
Ένας άλλος λόγος για τον οποίο θα πρέπει να αποφεύγεται η παράθεση ονομάτων παικτών και ομάδων είναι η εντύπωση που μπορεί να δοθεί ότι ο λεξικογράφος, μέσω των παραδειγμάτων χρήσης, προβάλλει ή και υποστηρίζει ορισμένη ομάδα κάτι που αντιστρατεύεται τον χαρακτήρα του λεξικού ως αντικειμενικού επιστημονικού έργου. Στο λήμμα νικάω λ.χ. μπορεί να δοθεί το παράδειγμα Νίκησαν οι γηπεδούχοι / οι φιλοξενούμενοι και όχι Ο Ολυμπιακός νίκησε ή ο Παναθηναϊκός νίκησε.
Τέτοια παραδείγματα μπορούμε να εντοπίσουμε κυρίως στο ΛΚΝ. Εκεί εμφανίζεται συχνά το όνομα του ΠΑΟΚ (ομάδας της Θεσσαλονίκης, όπου έχει συνταχθεί και εκδοθεί το ΛΚΝ):
O ΠAOK αποδέσμευσε τρεις ποδοσφαιριστές (λήμμα αποδεσμεύω, με επιτόπου ερμηνεία «με τη λήξη του συμβολαίου τους μπορούν να μεταγραφούν σε όποια ομάδα θέλουν»).
Φιλικό ντέρμπι μεταξύ των ομάδων ΠΑΟΚ-ΑΡΗ (λήμμα μεταξύ -παρεμπιπτόντως, το όνομα του ’ρη δεν χρειαζόταν να γραφεί με όλα τα γράμματα κεφαλαία, αλλά μόνο το πρώτο),
Αγωνίζεται με τη φανέλα του Ολυμπιακού / του ΠAOK (λήμμα φανέλα).
Επίσης:
Ο ΠAOK στο γήπεδό του είναι πολύ επικίνδυνος (λήμμα επικίνδυνος),
Ο ΠΑΟΚ είναι κάτοχος του τίτλου (λήμμα κάτοχος),
Κεραυνός ο ΠΑΟΚ (λήμμα κεραυνός),
Ο ΠAOK βρέθηκε στην κορυφή της βαθμολογίας (λήμμα κορυφή),
Στο σημερινό αγώνα πρωταθλήματος ο ΠAOK κέρδισε τον Ολυμπιακό, παρόλο που λίγες μέρες πριν είχε χάσει στο κύπελλο (λήμμα πρωτάθλημα),
Ο αγώνας έληξε 2-0 υπέρ του ΠAOK (λήμμα υπέρ, με επιτόπου ερμηνεία «νίκησε ο ΠAOK»).
Η συχνή αναφορά στον ΠΑΟΚ από μόνη της μπορεί να υποδηλώνει συμπάθεια, η οποία πάντως φαίνεται κυρίως στα παραδείγματα που ανήκουν στο δεύτερο σύνολο (λήμματα επικίνδυνος, κάτοχος, κεραυνός, κορυφή, πρωτάθλημα, υπέρ).
Στα περισσότερα από τα προαναφερθέντα παραδείγματα μάλιστα αναφέρεται μόνο ο ΠΑΟΚ και όχι ζεύγος ομάδων, πράγμα που θα μετρίαζε την εντύπωση της συστηματικής προβολής και υποστήριξης συγκεκριμένης ομάδας από το ΛΚΝ.
Στις περιπτώσεις αυτές η αποφυγή της αναφοράς σε συγκεκριμένα ονόματα θα μπορούσε να έχει εξασφαλιστεί με χρήση λέξεων όπως οι γηπεδούχοι, οι φιλοξενούμενοι, οι πρωταθλητές κ.ά. Και οπωσδήποτε είναι υπερβολικό να εμφανίζεται τόσες φορές στα παραδείγματα χρήσης ενός λεξικού το όνομα της ίδιας ομάδας.
Από την άλλη, στα λήμματα γήπεδο και όμιλος του ΛΚΝ υπάρχουν παραδείγματα όπου αναφέρεται μόνο ο Ολυμπιακός και ο Παναθηναϊκός αντίστοιχα:
Όταν ο Oλυμπιακός παίζει στο γήπεδό του είναι ανίκητος.
Παναθηναϊκός Aθλητικός Όμιλος.
Το παράδειγμα χρήσης της λέξης γήπεδο είναι μεν πιο κοντά στην εξωγλωσσική πραγματικότητα από όσο θα ήταν λ.χ. το Ο ΠΑΟΚ στο γήπεδό του είναι ανίκητος. Ωστόσο, καλό είναι να αποφεύγονται παραδείγματα που μιλάνε υπέρ κάποιας ομάδας.
Ένα τελευταίο θέμα που θα αναφέρουμε είναι η καταγραφή συμφράσεων (ή συνάψεων), που συχνά παρουσιάζονται στα λεξικά μαζί με τα προτασιακά παραδείγματα. Θα μπορούσαν σε λήμματα όπως μπακ και χαφ να παρατεθούν οι συμφράσεις αριστερό / δεξί μπακ, κεντρικό / πλάγιο μπακ, μπακ-χαφ (για το λήμμα μπακ) και αριστερό / δεξί χαφ, κεντρικό / πλάγιο χαφ, μπακ-χαφ (για το λήμμα χαφ). Πρόκειται για αυθεντικά παραδείγματα, που μπορούν να αντληθούν από corpus σε έντυπη ή ηλεκτρονική μορφή, καθώς και από το διαδίκτυο. Από αυτά, το ΛΚΝ παραθέτει στο λήμμα μπακ τα αριστερό / δεξιό μπακ, σημειώνει όμως και το μεσαίο μπακ, που δεν λέγεται συνήθως η συνηθέστερη σύμφραση είναι κεντρικό μπακ. Το ίδιο λεξικό στο λήμμα χαφ καταγράφει εύστοχα τα δεξιό / αριστερό χαφ. Το ΛΝΕΓ στο λήμμα μπακ δίνει το μόνο πλάγιος μπακ, ενώ στο λήμμα χαφ δεν καταγράφει παράδειγμα χρήσης.
5. Συμπεράσματα
Από την έρευνα της αθλητικής ορολογίας στα νεοελληνικά λεξικά διαπιστώνουμε ότι τα σχετικά λήμματα εμφανίζουν ορισμένες αδυναμίες, κυρίως με την έννοια ότι ομοειδή ζητήματα έχουν αντιμετωπιστεί με διαφορετικούς τρόπους. Με τους όρους αυτούς, ο λεξικογράφος θα πρέπει να επιμείνει στην περιγραφή της γλωσσικής πραγματικότητας, όποια και αν είναι αυτή, κάνοντας χρήση σύγχρονων λεξικογραφικών εργαλείων, όπως είναι τα ηλεκτρονικά σώματα κειμένων ή, όταν αυτά δεν είναι διαθέσιμα, οι διαδικτυακές μηχανές αναζήτησης. Όπως και σε άλλα θέματα, έτσι και στην αθλητική ορολογία το λεξικό θα πρέπει να αποτυπώνει όσο το δυνατόν πιο πιστά τη γλωσσική πραγματικότητα. Παράλληλα, ο συντονιστής του λεξικού είναι αναγκαίο να συνεργάζεται με ειδικούς στον χώρο του αθλητισμού ή έστω με λεξικογράφους που διαθέτουν ικανοποιητικές γνώσεις στον τομέα αυτό, ώστε να εξασφαλίζεται η απαραίτητη συνοχή στην επιλογή των όρων που θα συμπεριληφθούν στο λημματολόγιο του λεξικού, αλλά και η ορθότητα των πληροφοριών που παρέχονται.
(1) Η μη απόδοση των φθόγγων [i] και [o] με τα απλούστερα δυνατά ι και ο δεν περιορίζεται στους αθλητικούς όρους. Για παράδειγμα η μπίρα, που προέρχεται από το βενετικό bira ή το ιταλικό birra και ανάγεται στο γερμανικό Bier, πολύ συχνά γράφεται στα ελληνικά μπύρα.
(2) Το ΝΕΛ στο λήμμα ταμπλό δεν καταγράφει σημασία ή υποσημασία που να αφορά το μπάσκετ.
(3) Αξιοσημείωτη είναι και μία ακόμη περίπτωση μη απλοποιημένης γραφής αθλητικού όρου. Το λίμπερο εμφανίζεται στο διαδίκτυο, αν και λιγότερο συχνά, και ως λύμπερο. Είναι πιθανόν εδώ να έχει ασκήσει κάποια επίδραση η συνηθέστερη γραφή ιταλογενών επωνύμων όπως Λυμπέρης, Λυμπερόπουλος κ.ά. (έναντι της λιγότερο συχνής Λιμπέρης, Λιμπερόπουλος κ.ά.), τα οποία συνδέονται ετυμολογικά με το λίμπερο.
(4) Για την ακρίβεια, λίμπερο υπάρχει και στο βόλεϊ, καθώς και στο χόκεϊ επί πάγου, με ιδιαίτερα χαρακτηριστικά, αλλά είναι αμφίβολο αν σε ένα γενικό λεξικό πρέπει να δίνονται τόσο εξειδικευμένες πληροφορίες.
(5) Ομοίως, το δοκάρι δεν αφορά μόνο το ποδόσφαιρο, αλλά λ.χ. και το πόλο. Και το ΛΚΝ και το ΛΝΕΓ στο αντίστοιχο λήμμα περιορίζουν το δοκάρι στο ποδόσφαιρο.
(6) Ως προς τους ελληνογενείς αθλητικούς όρους, το ΝΕΛ καταγράφει τα καλαθόσφαιρα / καλαθοσφαίριση, πετόσφαιρα, αντισφαίριση, υδατόσφαιρα, καθώς και το οπισθοφύλακας, χωρίς υφολογικούς χαρακτηρισμούς.
(7) Αφύσικο -και γι' αυτό μάλλον επινοημένο- παράδειγμα είναι λ.χ. το εξής: Tα φοβερά καρφώματα του επιθετικού παίχτη [ ] εντυπωσίασαν (ΛΚΝ, λήμμα κάρφωμα). Το παράδειγμα αυτό προφανώς αφορά το ποδόσφαιρο, όπου υπάρχει σαφής διάκριση επιθετικών και αμυντικών παικτών και όχι απλώς επιτιθεμένων και αμυνομένων. Προκειμένου για το άθλημα αυτό, όμως, δεν είναι δυνατόν να ειπωθεί σε αυθόρμητη εκφορά λόγου τα καρφώματα του επιθετικού παίχτη.
ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ ΚΑΙ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
[1] Ανδρουλάκης Γ., «Αθλητική ορολογία και ελληνική γλώσσα: δανεισμός, συγκρίσεις με άλλες ευρωπαϊκές γλώσσες, προβλήματα, προτάσεις», στο Ελληνική Γλώσσα και Ορολογία Ανακοινώσεις 1ου Συνεδρίου, Αθήνα, ΕΛΕΤΟ, 1997, 337, 337-347.
[2] Kριαράς Ε. 1995: Νέο ελληνικό λεξικό. Λεξικό της σύγχρονης ελληνικής δημοτικής γλώσσας, Εκδοτική Αθηνών, 1995.
[3] Ινστιτούτο Νεοελληνικών Σπουδών / Ίδρυμα Μανόλη Τριανταφυλλίδη, Λεξικό της Κοινής Νεοελληνικής, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, 1998.
[4] Μπαμπινιώτης Γ., Λεξικό της νέας ελληνικής γλώσσας. Με σχόλια για τη σωστή χρήση των λέξεων, Κέντρο Λεξικολογίας, 2008 (α΄έκδοση 1998, β΄ έκδοση 2002).
[5] Τράπαλης Γ., «Πρακτικά προβλήματα νεοελληνικής λεξικογραφίας», Παλίμψηστον, 2003, 173, 173-198.
[6] Ιορδανίδου ’., «Η ορολογία στα λεξικά γενικής γλώσσας», στο Κατσογιάννου, Μ. & Ευθυμίου Ε. (επιμ.): Ελληνική ορολογία: έρευνα και εφαρμογές, Αθήνα, Καστανιώτης, 2004, 232 , 221-242.
[7] Καλιόρης Γ., «Το λεξικό Μπαμπινιώτη», Νέα Εστία, 1998, 1079, 1056-1082.
[8] ΛΚΝ, Εισαγωγή, ιθ΄.
[9] Mackridge P., «Review of Λεξικό της νέας ελληνικής γλώσσας [ΛΝΕΓ] & Λεξικό της Kοινής Νεοελληνικής [ΛΚΝ]», Journal of Greek Linguistics, 2001, 258, 254-259.
[10] Bergenholts, H. & Tarp, S., Manual of Specialized Lexicography, John Benjamins, 1995, 254 p.
[11] Jackson H., Lexicography. An introduction, Routledge, 2002, x + 190 p.
[12] Οικονομίδης Α., Λεξικό αγγλοελληνικό ποδοσφαιρικών όρων, υπό έκδοση.
