 |
Δρ. Νικόλαος Τριπόδης
|
Αθήνα 2009
ΔΙΑΤΑΡΑΧΕΣ ΕΛΛΕΙΜΜΑΤΙΚΗΣ ΠΡΟΣΟΧΗΣ ΚΑΙ ΑΠΟΔΙΟΡΓΑΝΩΤΙΚΗΣ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑΣ
Βασιλική
Σπανού
Ιωάννα
Καζάνη
Νικόλαος
Τριπόδης
Αθήνα 2009
ΔΙΑΤΑΡΑΧΕΣ ΕΛΛΕΙΜΜΑΤΙΚΗΣ ΠΡΟΣΟΧΗΣ ΚΑΙ ΑΠΟΔΙΟΡΓΑΝΩΤΙΚΗΣ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑΣ
Συγγραφείς:
Βασιλική
Σπανού, Ψυχολόγος
Ιωάννα
Καζάνη, Παιδοψυχίατρος
Δρ.
Νικόλαος Τριπόδης, Σχολικός Σύμβουλος
Επιμέλεια
κειμένου:
΄Αντα
Σκουλά, εκπαιδευτικός γαλλικής φιλολογίας
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ
ΣΕΛ.
1.
Εισαγωγή……………………………………………………..…..
3
2.
Επιδημιολογία………………………………… ………..............
3
3.
Αξιολόγηση…………………………………………....................
3
-
Κλίμακες
αξιολόγησης……..…………………………….………...4
-
Συνεντεύξεις..…………………………………………..….............
4
-
Ψυχολογική και Ψυχομετρική εκτίμηση………………................5
4.
Διαφορική Διάγνωση……………………..…............................ 5
5.
Συνοσηρότητα……………………………………….....................6
6.
Πορεία της διαταραχής και πρόγνωση……………........….....7
7.
Αιτιοπαθογένεια……………………………………..………..…...7
-
Νευροβιολογία………………………...……………......................7
8.
Θεραπευτικές παρεμβάσεις………………………….……........ 8
-
Ψυχοκοινωνικές Παρεμβάσεις……………...……………….…….8
9.
Βιβλιογραφία………………………………………………...……..9
ΔΙΑΤΑΡΑΧΕΣ ΕΛΛΕΙΜΜΑΤΙΚΗΣ ΠΡΟΣΟΧΗΣ ΚΑΙ ΑΠΟΔΙΟΡΓΑΝΩΤΙΚΗΣ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑΣ
v
Εισαγωγή
Η Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής με ή χωρίς Υπερκινητικότητα, η Διαταραχή
Διαγωγής και η Εναντιωτική Διαταραχή σχηματίζουν μια ομάδα διαταραχών, που
αποκαλείται στο
DSM IV
ως Διαταραχές Ελλειμματικής Προσοχής και Αποδιοργανωτικής Συμπεριφοράς. Οι
διαταραχές αυτές, ως ομάδα, θεωρούνται οι πιο συνηθισμένες στην παιδική ηλικία
και είναι, ίσως, οι διαταραχές στις οποίες έχουν εστιάσει οι περισσότερες
έρευνες παιδικής ψυχοπαθολογίας.(3)
v
Επιδημιολογία
Σε ότι
αφορά την παιδική ηλικία, και τις τρεις διαταραχές, τα αγόρια τις παρουσιάζουν
σε υψηλότερα ποσοστά από ότι τα κορίτσια. Ωστόσο, μόνο στις περιπτώσεις της
Διαταραχής Διαγωγής και του υποτύπου της Διαταραχής Ελλειμματικής Προσοχής με
Προεξάρχοντα τον Υπερκινητικό / Παρορμητικό Τύπο τα υψηλότερα ποσοστά των
αγοριών συνεχίζουν να εμφανίζονται και μετά την πάροδο της παιδικής ηλικίας,
δηλαδή στην εφηβεία.(3)
v
Αξιολόγηση
Η κλινική
αξιολόγηση ενός παιδιού, που πάσχει από κάποια διαταραχή αυτής της ομάδας,
απαιτεί την χρήση πληθώρας πηγών και μεθόδων για την προσέγγιση που θα
χρησιμοποιηθεί.(1, 3) Συμπληρωματικά στην κλινική συνέντευξη, θα πρέπει να
εξασφαλιστούν επιπλέον πληροφορίες από αναφορές του σχολείου, κλίμακες
αξιολογήσεις που θα συμπληρώσουν εκπαιδευτικοί και γονείς, ψυχομετρικά δεδομένα
και άμεση παρατήρηση του παιδιού.(3)
·
Κλίμακες
Αξιολόγησης
Οι
κλίμακες αξιολόγησης, όπως οι κλίμακες των
Connors
και
Achenbach,
είναι ανάμεσα στα συχνότερα χρησιμοποιούμενα εργαλεία αξιολόγησης και είναι
ιδιαίτερα βοηθητικά για τους επαγγελματίες. Παρέχουν μια εικόνα για την
συμπεριφορά του παιδιού η οποία μπορεί να είναι διαφορετική από αυτή που θα
προκύψει μέσα από την κλινική παρατήρηση, γιατί το παιδί, συνήθως, δεν εκδηλώνει
συμπτώματα μέσα στο χώρο του γραφείου του ειδικού. Οι κλίμακες αξιολόγησης που
συμπληρώνονται από τους γονείς και τους εκπαιδευτικούς μπορούν να
χρησιμοποιηθούν επικουρικά καθώς φέρνουν στοιχεία από διαφορετικές καταστάσεις
και περιστάσεις. Οι κλίμακες αυτές, βέβαια, έχουν και αρκετούς περιορισμούς και
η διάγνωση δεν θα πρέπει σε καμία περίπτωση να στηρίζεται αποκλειστικά και μόνο
σε αυτά τα στοιχεία.(3)
·
Συνεντεύξεις
Οι
συνεντεύξεις με το παιδί και τους γονείς του αποτελούν ένα σημαντικό βήμα στην
κλινική αξιολόγηση. Στην κλινική πρακτική, οι συνεντεύξεις ακολουθούν συνήθως
μια ημι-δομημένη μορφή με μια ευέλικτη προσέγγιση, που επιτρέπει την διερεύνηση
σε βάθος των σχετικών κλινικών πληροφοριών.(3)
·
Ψυχολογική και Ψυχομετρική Εκτίμηση
Τα
ψυχολογικά και γνωστικά τεστ γενικά δεν είναι απαραίτητα για την αναγνώριση των
διαταραχών της ομάδας αυτής. Ωστόσο, τέτοιες αξιολογήσεις μπορεί να προτείνονται
ως μέρος της προσπάθειας που καταβάλλεται για να κατανοήσουμε καλύτερα την
αξιολόγηση του παιδιού, ιδιαίτερα όταν η αξιολόγηση των γνωστικών λειτουργιών
του είναι κριτικής σημασίας για τον καθορισμό του σχολείου που θα πρέπει να
τοποθετηθεί το παιδί. (3)
Πολλά από
τα παιδιά που παρουσιάζουν κάποια από αυτές τις διαταραχές έχουν και ελλιπείς
κοινωνικές δεξιότητες, κατά συνέπεια αντιμετωπίζουν δυσκολίες στις σχέσεις τους
με τους συνομηλίκους. Τα δεδομένα δείχνουν ότι τόσο η υπερκινητικότητα όσο και η
επιθετικότητα σχετίζονται με την απόρριψη από την ομάδα των συνομηλίκων, η οποία
μπορεί να παρουσιαστεί ακόμα και στην προσχολική ηλικία. Το επίπεδο της
υπερκινητικότητας, η ηλικία έναρξης της επιθετικότητας και το αναπτυξιακό στάδιο
του παιδιού αποτελούν παράγοντες που επηρεάζουν το βαθμό στον οποίο σημειώνεται
η απόρριψη από την ομάδα των συνομηλίκων.(3)
v
Διαφορική Διάγνωση
Η σωστή
διαφοροδιάγνωση των διαταραχών αυτής της ομάδας απαιτεί την διάκριση όχι μόνο
ανάμεσα στην Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής με ή χωρίς Υπερκινητικότητα, την
Διαταραχή Διαγωγής και την Εναντιωτική Διαταραχή αλλά και την διάκριση από ένα
μεγάλο φάσμα άλλων ψυχιατρικών, αναπτυξιακών διαταραχών αλλά και οργανικών
ασθενειών. Οι Διαταραχές της Διάθεσης, οι Αγχώδεις Διαταραχές, οι Μαθησιακές
Δυσκολίες, η Νοητική Υστέρηση, οι Βαριές Εκτεταμένες Διαταραχές της Ανάπτυξης,
οι Γνωστικές Διαταραχές και οι Ψυχώσεις είναι δυνατόν να κρύβονται πίσω από την
ανεπάρκεια στην προσοχή και τις υπερκινητικές/παρορμητικές συμπεριφορές.
Επιπρόσθετα, ένας μεγάλος αριθμός οργανικών ασθενειών, όπως η επιληψία, η
μετατραυματική εγκεφαλοπάθεια αλλά και αισθητηριακές ανεπάρκειες, θα πρέπει να
λαμβάνονται υπόψη στη διάγνωση. (3)
·
Συνοσηρότητα
Ανάμεσα
στις τρεις διαταραχές που απαρτίζουν αυτή την ομάδα, υπάρχει υψηλός βαθμός
συνοσηρότητας. Η Εναντιωτική Διαταραχή και η Διαταραχή Διαγωγής είναι παρούσες
στο 40-70% των παιδιών που πάσχουν από Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής με ή
χωρίς Υπερκινητικότητα. Αντίστροφα, υπολογίζεται ότι 40-60% των παιδιών, που
πάσχουν από Εναντιωτική Διαταραχή και Διαταραχή Διαγωγής, εμφανίζουν και
Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής με ή χωρίς Υπερκινητικότητα. Σε κλινικά
δείγματα, η επικράτηση της συνοσηρότητας Εναντιωτικής Διαταραχής και Διαταραχής
Διαγωγής σε παιδιά με Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής με ή χωρίς
Υπερκινητικότητα αναμένεται να είναι ακόμα υψηλότερη από ότι στις
επιδημιολογικές έρευνες, γιατί η σύμπτωση αυτών των διαταραχών είναι πολύ πιθανό
να οδηγεί το παιδί σε σοβαρές ανεπάρκειες αλλά και σε μεγαλύτερη πιθανότητα
παραπομπής για θεραπεία.(3)
Ανάμεσα
στα παιδιά με Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής με ή χωρίς Υπερκινητικότητα, ένα
ποσοστό που κυμαίνεται μεταξύ 15 και 20% εμφανίζουν συνοσηρότητα με Διαταραχές
της Διάθεσης, 20-25% με Αγχώδεις Διαταραχές, και 6-20% με Μαθησιακές Δυσκολίες.
Αν δε τεθεί ένας ευρύτερος ορισμός της σχολικής υποεπίδοσης, τα ποσοστά δείχνουν
μεγάλη διακύμανση και εκτείνονται από το χαμηλό 10% ως το πολύ υψηλό 90%.(3)
v
Πορεία
της Διαταραχής και Πρόγνωση
Οι
συμπεριφορές που είναι χαρακτηριστικές σε αυτή την ομάδα των διαταραχών είναι
παρατηρήσιμες από την προσχολική ηλικία και εξής.(3)
v
Αιτιοπαθογένεια
·
Νευροβιολογία
Το βασικό
νευροδιαβιβαστικό σύστημα που έχει εμπλακεί στην παθογένεια των διαταραχών αυτής
της ομάδας είναι το κατεχολαμινεργικό σύστημα, το οποίο περιλαμβάνει το
νοραδρενεργικό και το ντοπαμινεργικό σύστημα. Επίσης, ο ρόλος του
σεροτονινεργικού συστήματος έχει προσελκύσει πρόσφατα το ενδιαφέρον. (3)
Η
τομογραφία εκπομπής ποζιτρονίων (PET)
έχει δείξει περιοχές χαμηλής εγκεφαλικής δραστηριότητας στον προσθεγκέφαλο και
σε περιοχές των βασικών γαγγλίων κατά την διάρκεια μιας δοκιμασίας
ονομασίας-αντικειμένου. Ομοίως, μειωμένα ποσοστά εγκεφαλικού μεταβολισμού της
γλυκόζης έχουν αναφερθεί σε ενήλικες που στην παιδική ηλικία πληρούσαν τα
κριτήρια για την διάγνωση της Διαταραχής Ελλειμματικής Προσοχής με ή χωρίς
Υπερκινητικότητα σε σύγκριση με ενήλικες της ομάδας ελέγχου. (3)
v
Θεραπευτικές Παρεμβάσεις
Ο
επιτυχής θεραπευτικός προγραμματισμός για παιδιά με Διαταραχές Ελλειμματικής
Προσοχής και Αποδιοργανωτικής Συμπεριφοράς απαιτούν να ληφθούν υπόψη όχι μόνο τα
πυρηνικά συμπτώματα, αλλά και η οικογένεια, οι κοινωνικοί παράγοντες και η
συνοσηρότητα με άλλες διαταραχές. Οι θεραπείες που χρησιμοποιούν διαφορετικές
προσεγγίσεις είναι συχνά απαραίτητες. (3)
·
Ψυχοκοινωνικές
παρεμβάσεις
Διάφορες
ψυχοκοινωνικές θεραπείες έχουν αποδειχθεί χρήσιμες στην θεραπεία των παιδιών με
Διαταραχές Ελλειμματικής Προσοχής και Αποδιοργανωτικής Συμπεριφοράς. Αυτές οι
θεραπευτικές προσεγγίσεις θα μπορούσαν να ενταχθούν στις ευρύτερες κατηγορίες
των συμπεριφοριστικών θεραπειών και των Γνωσιακών-συμπεριφοριστικών θεραπειών.
Εξαιτίας του ότι η διάδραση με την οικογένεια, τους συνομηλίκους και το σχολικό
περιβάλλον είναι σημαντική στην εκδήλωση και διαιώνιση των διαταραχών αυτών, οι
αποτελεσματικές ψυχοκοινωνικές θεραπείες στοχεύουν και σε αυτούς τους τομείς της
ζωής του πάσχοντος. (3)
Ανεξάρτητα από τα δυνητικά τους οφέλη, ένα πρόβλημα με τις ψυχοκοινωνικές
παρεμβάσεις είναι ότι τα βραχύχρονα οφέλη περιορίζονται στην χρονική περίοδο που
τα προγράμματα αυτά είναι σε εξέλιξη. Επιπλέον, ένας σημαντικός αριθμός παιδιών,
και ειδικότερα αυτών που εμφανίζουν τα σοβαρότερα συμπτώματα και την μεγαλύτερη
ψυχοκοινωνική δυσκολία, αποτυγχάνουν να σημειώσουν βελτίωση. Επιπρόσθετα
προβλήματα στην εφαρμογή προκύπτουν από την άρνηση αρκετών εκπαιδευτικών να
χρησιμοποιήσουν συμπεριφοριστικά προγράμματα και το γεγονός ότι σχεδόν 50% των
γονέων εγκαταλείπουν πρόωρα τα προγράμματα εκπαίδευσης.(3) Τέλος, οι παρεμβάσεις
αυτές χρειάζονται συστηματική δουλειά και μακρόχρονη βελτίωση δεν έχει
αναφερθεί, γεγονός που περιορίζει την αξία τους όταν αυτές χρησιμοποιούνται
μόνες.(2, 3)
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
1.
Gresham, F.M. (1985). Behaviour disorder assessment: Conceptual,
definitional and practical considerations. School Psychology Review, 14, 495-509
2.
Hinshaw, S.P. (1992). Academic underachievement, attention deficits and
aggression: Comorbidity and implications for intervention. Journal of Consulting
and Clinical Psychology, 60, 893-903
3.
Kay,
J., Tasman, A. & Lieberman, J.A. (2000).
“Psychiatry –
Behavioural Science and Clinical Essentials”. USA: W.B. Saunders Company
| 
ΑΡΘΡΑ ΚΑΘΗΓΗΤΩΝ Φ.Α.
