Παιδική και Εφηβική Παχυσαρκία - Ο ρόλος του Καθηγητή Φυσικής Αγωγής στην αντιμετώπισή της

Περίληψη. Η παχυσαρκία είναι μια χρόνια πολυπαραγοντική ασθένεια που αποτελεί ένα από τα κύρια προβλήματα υγείας του σύγχρονου ανθρώπου.

Η παχυσαρκία εμφανίστηκε τις τρεις τελευταίες δεκαετίες με μορφή επιδημίας κυρίως στις Δυτικού τύπου καταναλωτικές κοινωνίες. Στις αρχές της νέας χιλιετίας το 1/3 του γενικού πληθυσμού της γης θα είναι παχύσαρκοι. Η παιδική και εφηβική παχυσαρκία είναι ανεξάρτητη από κοινωνικές τάξεις και εμφανίζεται ιδιαίτερα αυξημένη στην Ελλάδα τα τελευταία 20 χρόνια. Από το 1970 ως σήμερα η παιδική παχυσαρκία έχει διπλασιαστεί ενώ ο ρυθμός της στην ηλικία 12-18 ετών έχει αυξηθεί τα τελευταία χρόνια κατά 54%. Αυτή η αύξηση του σωματικού βάρους των παιδιών οφείλεται κύρια στην λάθος διατροφή τους και στην υποκινητικότητα. Ο Κ.Φ.Α. έχει την δυνατότητα να αξιολογήσει βιολογικά τον μαθητή-τρια και να παίξει σημαντικό ρόλο στην αντιμετώπιση της παιδικής και εφηβικής παχυσαρκίας.

Παχυσαρκία ορίζεται σαν η βιολογική κατάσταση που συνοδεύεται από υπερβολική εναπόθεση λίπους στις λιπαποθήκες του οργανισμού.

Παχύσαρκος θεωρείται κάποιος που συγκεντρώνει ποσοστό σωματικού λίπους πάνω από 25% για άνδρες και πάνω από 30% για γυναίκες.

Οι τύποι της παχυσαρκίας είναι:

1. σε ολόκληρο το σώμα (πιο σύνηθες)

2. η «κοιλιακή» παχυσαρκία ή ανδροειδής η οποία αντιμετωπίζεται ευκολότερα

3. η γυναικοειδής «αχλάδι» που αντιμετωπίζεται δυσκολότερα

Από τα τρία είδη παχυσαρκίας η ανδροειδής ή παχυσαρκία σε σχήμα «μήλου» είναι αυτή που ενοχοποιείται περισσότερο για τις επιπτώσεις στην υγεία του πληθυσμού (καρδιακή προσβολή).

Υπέρβαρος είναι αυτός που το σωματικό βάρος του υπερβαίνει τις νόρμες του στάνταρ βάρους για το ύψος και τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του, με ποσοστά λίπους από 20-25% για τους άνδρες και 30-35% για τις γυναίκες.

Ο ρόλος της άσκησης στην αντιμετώπιση της παχυσαρκίας

1. Η άσκηση έχει πολλαπλά και άμεσα οφέλη για την υγεία και μπορεί να ελαττώσει τις επιδράσεις της γενετικής προδιάθεσης.

2. Άσκηση μικρής ή μέτριας έντασης (π.χ. πρόγραμμα Φ.Α.) 3 φορές την εβδομάδα διάρκειας 40-60 min για 20 εβδομάδες δίνει μικρές αλλά ουσιαστικές αλλαγές στην σύσταση του σώματος.

3. Η αερόβια άσκηση (περπάτημα, τρέξιμο, κολύμπι, ποδηλασία) βοηθάει στην μείωση του συνολικού σωματικού λίπους. Παράλληλα ο συνδυασμός αερόβιας άσκησης με ασκήσεις με βάρη (δύναμη) προλαμβάνει την φυσική απώλεια της άλιπης μάζας και της μυϊκής δύναμης, βελτιώνει την σύσταση του σώματος μεγιστοποιώντας την δύναμη και την αντοχή.

4. Οι μικρές και κατά πολλούς ασήμαντες καθημερινές δραστηριότητες (το συχνό σήκωμα κάθισμα στην καρέκλα, το ανέβασμα σκαλοπατιών, η ορθοστασία) ξεχωρίζουν τα άτομα που διατηρούν το βάρος τους σε σχέση μ’ αυτούς που παίρνουν κιλά.

5. Η άσκηση βοηθάει τα παχύσαρκα άτομα να μην ξαναπάρουν τα κιλά που με την άσκηση-δίαιτα θα χάσουν. Επίσης βοηθάει τον ασκούμενο να μην πάρει κιλά και σαν συμπλήρωμα δίαιτας καταπολεμά την παχυσαρκία.

6. Η άσκηση έχει μακροχρόνια αποτελέσματα στην αντιμετώπιση της παχυσαρκίας.

H στάση του παχύσαρκου μαθητή-τριας στο μάθημα της Φυσικής Αγωγής

1. Τα παχύσαρκα παιδιά είναι λιγότερο δημοφιλή στην τάξη τους.

2. Τα παχύσαρκα παιδιά νιώθουν ότι δεν είναι καθόλου ελκυστικά για αυτό προφασίζονται διαφόρους λόγους (αδιαθεσία-ασθένεια) για να μην συμμετέχουν στο μάθημα της Φυσικής Αγωγής.

3. Τα παχύσαρκα κορίτσια δείχνουν απροθυμία συμμετοχής σε αισθητικά ή ρυθμικά αθλήματα όπως ο χορός, η ρυθμική-ενόργανη γυμναστική και συγχρονική κολύμβηση ενώ αντιγράφουν τα κινητικά μοντέλα των αγοριών συμμετέχοντας σε «ανδρικά» αθλήματα όπως το ποδόσφαιρο, οι ρίψεις του στίβου ή σε αθλήματα με μειωμένη κίνηση όπως η πετοσφαίριση γιατί φοβούνται να μην τους κοροϊδεύουν οι συμμαθητές τους.

4. Τα παχύσαρκα παιδιά δείχνουν λιγότερη προσοχή και ενδιαφέρον στο μάθημα της Φυσικής Αγωγής.

5. Τα παχύσαρκα παιδιά πειράζουν τους συμμαθητές τους προκαλώντας τον Κ.Φ.Α. να τους προσέξει.

6. Τα παχύσαρκα παιδιά δεν καλλιεργούν καθόλου το ένστικτο του νικητή.

7. Τα παχύσαρκα παιδιά είναι πιο επιρρεπείς σε τραυματισμούς-υποκινητικότητα. Τραυματίζονται ευκολότερα στο ποδόσφαιρο, λιγότερο στη χειροσφαίριση και καλαθοσφαίριση ενώ αδυνατούν να κάνουν ασκήσεις ενόργανης γυμναστικής.

Tρόποι παρέμβασης του Κ.Φ.Α. για την αντιμετώπιση της παχυσαρκίας βασισμένοι στην οικογένεια

Ο Κ.Φ.Α. οφείλει να ενημερώσει τους γονείς για την βιολογική κατάσταση του παχύσαρκου ή υπέρβαρου μαθητή και να προτείνει την ιατρική αξιολόγηση του μαθητή για την αντιμετώπιση του προβλήματος αυτού όσο πιο έγκυρα και επιστημονικά γίνεται. Ακόμα οι συμβουλές από τον Κ.Φ.Α προς τους γονείς για ένα σωστό πρόγευμα και για σωστή διατροφή των μαθητών κατά την διάρκεια της σχολικής ημέρας θα μπορούσε να λειτουργήσει θετικά στην υιοθέτηση ενός υγιούς τρόπου ζωής.

Τρόποι παρέμβασης του Κ.Φ.Α. για την αντιμετώπιση της παχυσαρκίας βασισμένοι στο σχολείο

Το σχολείο και το μάθημα της Φυσικής Αγωγής είναι ένας πολύ σημαντικός φορέας προώθησης της υγείας και διεθνώς διαδραματίζει βασικό ρόλο στην προώθηση αξιών που σχετίζονται με έναν σωστό τρόπο ζωής. Οι μαθητές περιμένουν πολλά από το μάθημα και τους διδάσκοντες της Φ.Α. γιατί και οι δύο παράγοντες καλύπτουν τις κινητικές (!) ανάγκες τους. Η παρέμβαση του Κ.Φ.Α. στο παχύσαρκο παιδί θα πρέπει να είναι συγκεκριμένη και όχι γενική και αόριστη. Θα πρέπει εκτός άλλων να περιλαμβάνει το σχεδιασμό σειράς προσωπικών, μετρήσιμων και κυρίως εφικτών για το παιδί στόχων. Η αποτελεσματικότητα της παρέμβασης εξαρτάται όχι μόνο από τη στάση του Κ.Φ.Α. προς το παχύσαρκο παιδί αλλά και από τη στάση του προς το σχολικό περιβάλλον συνολικά.
Για το λόγο αυτό ο Κ.Φ.Α. είναι προτιμότερο:

1. να μην κάνει αυτό που θέλουν οι μαθητές (ακτιονισμός) γιατί θα τους οδηγήσει σε μειωμένη απόδοση και παρακίνηση κατά το μάθημα της Φ.Α.

2. να αποκαλεί τα παχύσαρκα παιδιά με το μικρό τους όνομα για να τον νιώθουν κοντά τους αλλά και να τα πείθει-επηρεάζει ευκολότερα και με αμεσότητα.

3. να παρέχει αυξημένες ευκαιρίες συμμετοχής στα παχύσαρκα παιδιά εντάσσοντάς τα στις «καλές» ομάδες των μαθητών κατά την διάρκεια της διδασκαλίας των γνωστικών αντικειμένων της Φ.Α.

4. να γνωρίζει ότι το σώμα και γενικότερα η εικόνα του Κ.Φ.Α. μέσω της θεωρίας των προτύπων και των κινήτρων επηρεάζει σε πολύ μεγάλο βαθμό τον μαθητή για θέματα που αφορούν την σωστή σωματική ανάπτυξη του.

5. να γνωρίζει ότι το φύλο του Κ.Φ.Α. επηρεάζει σε ποσοστό 70% την αποτελεσματικότητα της προσέγγισης του μαθητή του ιδίου φύλου σε θέματα που έχουν να κάνουν με την παχυσαρκία.

6. να αποδέχεται ότι η υγεία είναι το σπουδαιότερο κίνητρο για την συμμετοχή των μαθητών στο μάθημα της Φ.Α. στο Γυμνάσιο και στο Λύκειο και ακολουθούν η ενεργητικότητα, η ικανότητα και η ευδιαθεσία. Οι μαθητές του Λυκείου θα προσπαθούσαν περισσότερο στο μάθημα της Φυσικής Αγωγής αν ο Κ.Φ.Α. μπορούσε να τους πείσει ότι η Φυσική Αγωγή είναι κάτι χρήσιμο για την υγεία και την ζωή τους. Στο 80% των μαθητών αρέσει το μάθημα της Φ.Α. στο Γυμνάσιο και στο Λύκειο. Από αυτούς το 20 % είναι τα παχύσαρκα παιδιά και οι πρωταθλητές που πιστεύουν ότι το μάθημα της Φ.Α. δεν τους προσφέρει τίποτα (βαριούνται-δεν έχει νόημα για αυτούς-επανάληψη αντικειμένων που γνωρίζουν πολύ καλά).

7. .να επιδιώκει την εισαγωγή αντικειμένων Αγωγής Υγείας και Διατροφής μέσα από το αναλυτικό πρόγραμμα Φυσικής Αγωγής στην Α/θμια και Β/θμια Εκπ/ση με την μορφή της παρέμβασης στους μαθητές και γονείς σε θέματα γνώσης της σωστής διατροφής, σωματικής άσκησης, της φυσικής και βιολογικής λειτουργίας και κατάστασης καθώς και συμβουλές για περιοδικούς βιοχημικούς ελέγχους.

8. να παρεμβαίνει στην κατάρτιση του καταλόγου των προϊόντων που πωλούνται από τα σχολικά κυλικεία επιδιώκοντας την πώληση μόνο των υγιεινών.

Βιβλιογραφία
1. Armstrong Neil et al. Peak Oxygen uptake and maturation in 12-yr olds. Medicine & Science in Sports and Exercise, pp. 165-169, 1998. American College of Sports Science.

2. Γεωργιάδης Μ. και Bibble S.J.H. Συμπεριφοριστική Συμβουλευτική στην Παχυσαρκία: Περιπτωσιολογικές Μελέτες χρησιμοποιώντας τα στάδια αλλαγής συμπεριφοράς και την θεωρία αυτοπροσδιορισμού. Πρακτικά 1ου Συνεδρίου Άσκησης- Ευρωστίας-Υγείας, Αθήνα Νοέμβριος 2000.

3. Fahey Thomas. Η παχυσαρκία στην Δυτικού και Καταναλωτικού Τύπου Κοινωνία. Muscular Development (Eλληνική Έκδοση) 11, Οκτώβριος-Νοέμβριος 2000.

4. Garvie T.G. Adjusting Your Motivation Intrinsically. Coaching Science Update. University of Alberta. Edmonton.1981.

5. McArdle William, Katch Victor and Katch Frank. Essentials of Exercise Physiology. pp. 525-531. Lea & Febiger 1994.

6. Sharp N.C. Fitness, exercise and sport in children. Sports Exercise and Injury 2,111-121 1996. Pearson Professional Ltd.

7. Sorensen L. et al. Sports Injuries in school-aged children. Scandinavian Journal of Medicine & Science in Sports, 8, pp. 52-56 1998. Munksgaard.

8. Schempp Paul et al. Subject Expertise and Teacher’s Khowlwedge. Journal of Teaching in Physical Education, 17, pp. 342-356,1998. Human Kinetics.

Ιστότοπος Φυσικής Αγωγής (www.fa3.gr ) ΑΡΧΙΚΗ ΣΕΛΙΔΑ ΑΡΘΡΑ ΚΑΘΗΓΗΤΩΝ Φ.Α.

Ο ρόλος του Καθηγητή Φυσικής Αγωγής στην αντιμετώπιση της Παιδικής και Εφηβικής Παχυσαρκίας